Του Σαράντου Λέκκα*
Η λήψη απόφασης πρόωρων εκλογών με σκοπό την αντιμετώπιση της κρίσιμης κατάστασης των δημόσιων οικονομικών και την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής, εκ των πραγμάτων υποδήλωνε τις άσχημες προοπτικές της ελληνικής οικονομίας και την αβεβαιότητα αντιμετώπισης της μακροοικονομικής σταθερότητας.Κατά την προεκλογική περίοδο των εκλογών της 4ης Οκτωβρίου 2009 το μέγεθος του δημοσίου ελλείμματος και το ύψους του δημοσίου χρέους μετετράπη σε πεδίο σκληρής αντιπαράθεσης.Η αιτία ήταν οι συνεχείς αναθεωρήσεις του ελλείμματος και κυρίως το ακριβές μέγεθός του για τα έτη 2008 και κυρίως για το 2009.Το έλλειμμα του 2008 είχε αναθεωρηθεί 6 φορές από τα τέλη του 2007, ενώ το έλλειμμα του 2009 είχε αναθεωρηθεί 5 φορές.Για το 2008 ο αρχικός στόχος του ελλείμματος ήταν 1,6% του ΑΕΠ, πήγε στο 2,3% με το προσχέδιο του προϋπολογισμού του, στο 2,5% με τον προϋπολογισμό του 2009, στο 3,7% με την αναθεώρηση του Προγράμματος Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΠΣΑ), στο 5% τον Μάρτιο του 2009, στο 5,7% τον Σεπτέμβριο του 2009 και στο 7,7% τον Οκτωβρίου του 2009.Για το 2009 η αρχική πρόβλεψη μέσω του ΠΣΑ του 2007 ήταν 0,8%, πήγε στο 1,8% με το προσχέδιο προϋπολογισμού 2009, στο 2% με τον προϋπολογισμό του 2009, στο 3,7% με το ΠΣΑ του 2009, στο 6% τον Σεπτέμβριο του 2009 και στο 12,5% τον Οκτώβριο του 2009.Πώς φθάσαμε όμως σε αυτά τα επίπεδα;Η δημοσιονομική εκτροπή για το 2009 ήταν αναμενόμενη εάν σκεφθούμε το διεθνές και το εγχώριο πολιτικοοικονομικό περιβάλλον.Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση, που είχε ξεκινήσει από τις ΗΠΑ το καλοκαίρι του 2007, ήταν λογικό να χτυπήσει και την ελληνική οικονομία το 2008 και το 2009.Ολες οι προβλέψεις την άνοιξη του 2009, για τον ρυθμό ανάπτυξης της χώρας μας από φερέγγυους διεθνείς οργανισμούς, κινούνται μεταξύ του 0,2% και του 1,1%, πράγμα που οδηγούσε στο ασφαλές συμπέρασμα ότι η ελληνική οικονομία το 2009 θα προσγειωνόταν σε επίπεδα πρωτόγνωρα για την εποχή του ευρώ.Βέβαια, όπως συμβαίνει σε πλήθος θεμάτων, έτσι και το ύψος του ρυθμού ανάπτυξης έγινε αφορμή πολιτικών και τεχνοκρατικών διενέξεων.Η ελληνική κυβέρνηση, μέσω του Προγράμματος Σταθερότητας και Ανάπτυξης, πρόβαλε δύο εκδοχές, την καλή του 1,1% και την απαισιόδοξη του 0,5%, η Τράπεζα της Ελλάδος κινήθηκε στα επίπεδα του απαισιόδοξου σεναρίου της κυβέρνησης, δηλαδή στο 0,5% και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κινήθηκε χαμηλότερα στην περιοχή του 0,2%.Οποια εκδοχή και εάν αποδεχόμασταν, τα συμπεράσματα που μπορούσαμε να βγάλουμε ήταν δύο. Πρώτον, το επιχείρημα που ήθελε την Ελλάδα ανεπηρέαστη από την κρίση καταρριπτόταν και μάλιστα με ηχηρό τρόπο και δεύτερον, η προσγείωση της ελληνικής οικονομίας γινόταν με τρόπο βίαιο και άκρως αιφνιδιαστικό.Κατά το 2009 οι περισσότερες και ισχυρότερες οικονομίες της υφηλίου αναμένονταν να λειτουργήσουν εν μέσω ύφεσης και μάλιστα ύφεσης που θεωρείται ως η μεγαλύτερη από το 1929.Ηδη από το δεύτερο εξάμηνο του 2008 οι ισχυρότερες οικονομίες του κόσμου βρίσκονταν σε ύφεση, εκπληρώνοντας τον τεχνικό όρο που θέλει αρνητικούς ρυθμούς για δύο συνεχή τρίμηνα.Για τη χώρα μας, μία σημαντική παράμετρος ήταν το χτίσιμο του προϋπολογισμού 2009 στη βάση αισιόδοξων παραμέτρων.Για παράδειγμα, η ελαστικότητα των φορολογικών εσόδων για το 2009 υπολογιζόταν στα επίπεδα του 2,2%, δεδομένου ότι η ονομαστική αύξηση του ΑΕΠ υπολογιζόταν στο 5,9%, ενώ η αύξηση των φορολογικών εσόδων στο 13,2%.Εάν σκεφθούμε ότι κατά την τελευταία δεκαετία η ελαστικότητα των φόρων δεν έχει ξεπεράσει το 1,45%, τότε εύκολα συνάγονταν το συμπέρασμα ότι σε περιόδους δημοσιονομικών και πιστωτικών κρίσεων επίπεδα ελαστικότητας της τάξεως του 2,2% φαντάζουν εξωπραγματικά .Οπως είναι γνωστό, ελαστικότητα φόρων άνω του 1 δείχνει υπερφορολόγηση και κάτω του 1 φοροδιαφυγή.Στη βάση αυτή, ελαστικότητα φόρων της τάξεως του 2,2% εδείχνε τάση υπερφορολόγησης, που στην περίοδο διεθνούς ύφεσης δυστυχώς το μόνο που επιτυγχάνονταν ήταν ο προϋπολογισμός τού 2009 να θεωρείται από την ψήφισή του ανεφάρμοστος και υπό επανεξέταση.Η επανεξέταση των δεδομένων του προϋπολογισμού 2009 ήρθε τελικά πιο σύντομα από ό,τι περίμεναν οι περισσότεροι αναλυτές, μέσω του Επικαιροποιημένου Προγράμματος Σταθερότητας κατά τον Ιανουάριο του 2009.Σύμφωνα με αυτό, το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης θα διαμορφωνόταν στο 3,7% του ΑΕΠ το 2009, στο 3,2% το 2010 και στο 2,6% το 2011.Στην ουσία, η Ελλάδα ζητούσε τριετή περίοδο προσαρμογής, ενώ η Κομισιόν απαιτούσε μείωση του ελλείμματος σε περίοδο διετίας.Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα ήταν υπότροπος, παρά το γεγονός ότι ενώ βγήκε από την επιτήρηση το 2006, το επόμενο έτος 2007 ξεπέρασε ξανά το ανώτατο επιτρεπτό όριο του 3% αναφορικά με το δημοσιονομικό της έλλειμμα και παρά το γεγονός ότι η υπέρβαση του ορίου κατά τη διετία 2007-2008 δεν οφειλόταν στη χρηματοπιστωτική κρίση που χτυπούσε την παγκόσμια οικονομία από το καλοκαίρι του 2007, εντούτοις η αυστηρότητα των οργάνων της ευρωζώνης ήταν ενδεικτική του τρόπου που θα αντιμετωπιζόταν πλέον η Ελλάδα.Κάλλιστα θα μπορούσαν να δώσουν τριετή περίοδο για την επαναφορά του ελλείμματος σε επιτρεπτά επίπεδα, αφού η διεθνή τάση θέλει τη δημοσιονομική επέκταση ως λύση μονόδρομο για την έξοδο από την κρίση.Μία χώρα όπως η Ελλάδα, με συμμετοχή στο ΑΕΠ της ευρωζώνης που δεν ξεπερνά το 2%, στην ουσία δεν μπορούσε να δημιουργήσει κανένα πρόβλημα ούτε στο ευρώ, ούτε στη γενικότερη φυσιογνωμία της Ενωσης.Εξάλλου, ήδη τιμωρούνταν από τις αγορές με την αύξηση τόσο του επιπλέον επιτοκίου όσο και με την αύξηση των ασφαλίστρων. Τα όργανα της ευρωζώνης εξαντλούσαν την αυστηρότητά τους σε μία περίοδο που οι συσταλτικές δημοσιονομικές πολιτικές το μόνο που τελικά θα επιτύγχαναν είναι να ρίξουν μία χώρα στα βαθύτερα επίπεδα της ύφεσης.Εντύπωση προκαλούσε η προτροπή των οργάνων της ευρωζώνης σε πολιτικές και πρακτικές που κινούνται αντίθετα στο ρεύμα της εποχής.Βέβαια τα προβλήματα της χώρας δεν ήταν καινούργια. Σε αυτό κανείς δεν διαφωνούσε. Επίσης μέτρα που θα έφερναν σε πλήρη απόγνωση την παραγωγική βάση της χώρας δεν ήταν δυνατόν να προτείνονται ως λύσεις - θεραπεία των δημοσιονομικών ελλειμμάτων. Νέοι φόροι σε περίοδο ύφεσης και περιορισμού της ζήτησης δεν θα γεμίσουν τα ταμεία του κράτους, το αντίθετο μάλιστα θα αδρανοποιήσουν πλήρως τους παραγωγικούς μηχανισμούς της χώρας, με αποτέλεσμα τις πτωχεύσεις και την αύξηση της ανεργίας. Στην περίπτωση της Ελλάδος δεν μπορούσαμε την άνοιξη του 2009 να ομιλούμε για νέους φόρους, από τη στιγμή που δεν μπορούσαμε να εισπράξουμε ούτε αυτούς που είχαν βεβαιωθεί κατά το παρελθόν.Σύμφωνα με το Ελεγκτικό Συνέδριο, τα ανείσπρακτα ποσά που είχαν βεβαιωθεί από φόρους, τέλη και διάφορα έσοδα στο τέλος του 2007 ανέρχονταν στα 35 δισ. ευρώ, εκ των οποίων μετά την παραγραφή 3,52 δισ. ευρώ, τα υπόλοιπα 31,48 δισ. ευρώ ήταν προς είσπραξη. Η αδυναμία του φοροεισπρακτικού μηχανισμού διαφαινόταν από το γεγονός ότι τα ανείσπρακτα στο τέλος του 2003 έφθαναν τα 11,5 δισ. ευρώ, πράγμα που σημαίνει ότι την τετραετία 2004-2007 αυξήθηκαν κατά 174% περίπου ή κατά 19,98 δισ. ευρώ.
Το ποσό των ανείσπρακτων φόρων έφθανε το 12,8% του ΑΕΠ (245,81 δισ. ευρώ του 2008). Το ποσό των ανείσπρακτων φόρων αντιστοιχούσε στο σύνολο περίπου των έμμεσων φόρων ενός έτους. Οσο η φοροδιαφυγή κάλπαζε, όσο οι βεβαιωμένοι φόροι δεν εισπράττονταν και όσο οι επιπτώσεις της διεθνούς κρίσης χτυπούσαν την πραγματική οικονομία, ήταν τουλάχιστον εξωπραγματικό να συζητούμε για νέους φόρους.
Ο κ. Σαράντος Λέκκας είναι οικονομολόγος
Η λήψη απόφασης πρόωρων εκλογών με σκοπό την αντιμετώπιση της κρίσιμης κατάστασης των δημόσιων οικονομικών και την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής, εκ των πραγμάτων υποδήλωνε τις άσχημες προοπτικές της ελληνικής οικονομίας και την αβεβαιότητα αντιμετώπισης της μακροοικονομικής σταθερότητας.Κατά την προεκλογική περίοδο των εκλογών της 4ης Οκτωβρίου 2009 το μέγεθος του δημοσίου ελλείμματος και το ύψους του δημοσίου χρέους μετετράπη σε πεδίο σκληρής αντιπαράθεσης.Η αιτία ήταν οι συνεχείς αναθεωρήσεις του ελλείμματος και κυρίως το ακριβές μέγεθός του για τα έτη 2008 και κυρίως για το 2009.Το έλλειμμα του 2008 είχε αναθεωρηθεί 6 φορές από τα τέλη του 2007, ενώ το έλλειμμα του 2009 είχε αναθεωρηθεί 5 φορές.Για το 2008 ο αρχικός στόχος του ελλείμματος ήταν 1,6% του ΑΕΠ, πήγε στο 2,3% με το προσχέδιο του προϋπολογισμού του, στο 2,5% με τον προϋπολογισμό του 2009, στο 3,7% με την αναθεώρηση του Προγράμματος Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΠΣΑ), στο 5% τον Μάρτιο του 2009, στο 5,7% τον Σεπτέμβριο του 2009 και στο 7,7% τον Οκτωβρίου του 2009.Για το 2009 η αρχική πρόβλεψη μέσω του ΠΣΑ του 2007 ήταν 0,8%, πήγε στο 1,8% με το προσχέδιο προϋπολογισμού 2009, στο 2% με τον προϋπολογισμό του 2009, στο 3,7% με το ΠΣΑ του 2009, στο 6% τον Σεπτέμβριο του 2009 και στο 12,5% τον Οκτώβριο του 2009.Πώς φθάσαμε όμως σε αυτά τα επίπεδα;Η δημοσιονομική εκτροπή για το 2009 ήταν αναμενόμενη εάν σκεφθούμε το διεθνές και το εγχώριο πολιτικοοικονομικό περιβάλλον.Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση, που είχε ξεκινήσει από τις ΗΠΑ το καλοκαίρι του 2007, ήταν λογικό να χτυπήσει και την ελληνική οικονομία το 2008 και το 2009.Ολες οι προβλέψεις την άνοιξη του 2009, για τον ρυθμό ανάπτυξης της χώρας μας από φερέγγυους διεθνείς οργανισμούς, κινούνται μεταξύ του 0,2% και του 1,1%, πράγμα που οδηγούσε στο ασφαλές συμπέρασμα ότι η ελληνική οικονομία το 2009 θα προσγειωνόταν σε επίπεδα πρωτόγνωρα για την εποχή του ευρώ.Βέβαια, όπως συμβαίνει σε πλήθος θεμάτων, έτσι και το ύψος του ρυθμού ανάπτυξης έγινε αφορμή πολιτικών και τεχνοκρατικών διενέξεων.Η ελληνική κυβέρνηση, μέσω του Προγράμματος Σταθερότητας και Ανάπτυξης, πρόβαλε δύο εκδοχές, την καλή του 1,1% και την απαισιόδοξη του 0,5%, η Τράπεζα της Ελλάδος κινήθηκε στα επίπεδα του απαισιόδοξου σεναρίου της κυβέρνησης, δηλαδή στο 0,5% και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κινήθηκε χαμηλότερα στην περιοχή του 0,2%.Οποια εκδοχή και εάν αποδεχόμασταν, τα συμπεράσματα που μπορούσαμε να βγάλουμε ήταν δύο. Πρώτον, το επιχείρημα που ήθελε την Ελλάδα ανεπηρέαστη από την κρίση καταρριπτόταν και μάλιστα με ηχηρό τρόπο και δεύτερον, η προσγείωση της ελληνικής οικονομίας γινόταν με τρόπο βίαιο και άκρως αιφνιδιαστικό.Κατά το 2009 οι περισσότερες και ισχυρότερες οικονομίες της υφηλίου αναμένονταν να λειτουργήσουν εν μέσω ύφεσης και μάλιστα ύφεσης που θεωρείται ως η μεγαλύτερη από το 1929.Ηδη από το δεύτερο εξάμηνο του 2008 οι ισχυρότερες οικονομίες του κόσμου βρίσκονταν σε ύφεση, εκπληρώνοντας τον τεχνικό όρο που θέλει αρνητικούς ρυθμούς για δύο συνεχή τρίμηνα.Για τη χώρα μας, μία σημαντική παράμετρος ήταν το χτίσιμο του προϋπολογισμού 2009 στη βάση αισιόδοξων παραμέτρων.Για παράδειγμα, η ελαστικότητα των φορολογικών εσόδων για το 2009 υπολογιζόταν στα επίπεδα του 2,2%, δεδομένου ότι η ονομαστική αύξηση του ΑΕΠ υπολογιζόταν στο 5,9%, ενώ η αύξηση των φορολογικών εσόδων στο 13,2%.Εάν σκεφθούμε ότι κατά την τελευταία δεκαετία η ελαστικότητα των φόρων δεν έχει ξεπεράσει το 1,45%, τότε εύκολα συνάγονταν το συμπέρασμα ότι σε περιόδους δημοσιονομικών και πιστωτικών κρίσεων επίπεδα ελαστικότητας της τάξεως του 2,2% φαντάζουν εξωπραγματικά .Οπως είναι γνωστό, ελαστικότητα φόρων άνω του 1 δείχνει υπερφορολόγηση και κάτω του 1 φοροδιαφυγή.Στη βάση αυτή, ελαστικότητα φόρων της τάξεως του 2,2% εδείχνε τάση υπερφορολόγησης, που στην περίοδο διεθνούς ύφεσης δυστυχώς το μόνο που επιτυγχάνονταν ήταν ο προϋπολογισμός τού 2009 να θεωρείται από την ψήφισή του ανεφάρμοστος και υπό επανεξέταση.Η επανεξέταση των δεδομένων του προϋπολογισμού 2009 ήρθε τελικά πιο σύντομα από ό,τι περίμεναν οι περισσότεροι αναλυτές, μέσω του Επικαιροποιημένου Προγράμματος Σταθερότητας κατά τον Ιανουάριο του 2009.Σύμφωνα με αυτό, το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης θα διαμορφωνόταν στο 3,7% του ΑΕΠ το 2009, στο 3,2% το 2010 και στο 2,6% το 2011.Στην ουσία, η Ελλάδα ζητούσε τριετή περίοδο προσαρμογής, ενώ η Κομισιόν απαιτούσε μείωση του ελλείμματος σε περίοδο διετίας.Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα ήταν υπότροπος, παρά το γεγονός ότι ενώ βγήκε από την επιτήρηση το 2006, το επόμενο έτος 2007 ξεπέρασε ξανά το ανώτατο επιτρεπτό όριο του 3% αναφορικά με το δημοσιονομικό της έλλειμμα και παρά το γεγονός ότι η υπέρβαση του ορίου κατά τη διετία 2007-2008 δεν οφειλόταν στη χρηματοπιστωτική κρίση που χτυπούσε την παγκόσμια οικονομία από το καλοκαίρι του 2007, εντούτοις η αυστηρότητα των οργάνων της ευρωζώνης ήταν ενδεικτική του τρόπου που θα αντιμετωπιζόταν πλέον η Ελλάδα.Κάλλιστα θα μπορούσαν να δώσουν τριετή περίοδο για την επαναφορά του ελλείμματος σε επιτρεπτά επίπεδα, αφού η διεθνή τάση θέλει τη δημοσιονομική επέκταση ως λύση μονόδρομο για την έξοδο από την κρίση.Μία χώρα όπως η Ελλάδα, με συμμετοχή στο ΑΕΠ της ευρωζώνης που δεν ξεπερνά το 2%, στην ουσία δεν μπορούσε να δημιουργήσει κανένα πρόβλημα ούτε στο ευρώ, ούτε στη γενικότερη φυσιογνωμία της Ενωσης.Εξάλλου, ήδη τιμωρούνταν από τις αγορές με την αύξηση τόσο του επιπλέον επιτοκίου όσο και με την αύξηση των ασφαλίστρων. Τα όργανα της ευρωζώνης εξαντλούσαν την αυστηρότητά τους σε μία περίοδο που οι συσταλτικές δημοσιονομικές πολιτικές το μόνο που τελικά θα επιτύγχαναν είναι να ρίξουν μία χώρα στα βαθύτερα επίπεδα της ύφεσης.Εντύπωση προκαλούσε η προτροπή των οργάνων της ευρωζώνης σε πολιτικές και πρακτικές που κινούνται αντίθετα στο ρεύμα της εποχής.Βέβαια τα προβλήματα της χώρας δεν ήταν καινούργια. Σε αυτό κανείς δεν διαφωνούσε. Επίσης μέτρα που θα έφερναν σε πλήρη απόγνωση την παραγωγική βάση της χώρας δεν ήταν δυνατόν να προτείνονται ως λύσεις - θεραπεία των δημοσιονομικών ελλειμμάτων. Νέοι φόροι σε περίοδο ύφεσης και περιορισμού της ζήτησης δεν θα γεμίσουν τα ταμεία του κράτους, το αντίθετο μάλιστα θα αδρανοποιήσουν πλήρως τους παραγωγικούς μηχανισμούς της χώρας, με αποτέλεσμα τις πτωχεύσεις και την αύξηση της ανεργίας. Στην περίπτωση της Ελλάδος δεν μπορούσαμε την άνοιξη του 2009 να ομιλούμε για νέους φόρους, από τη στιγμή που δεν μπορούσαμε να εισπράξουμε ούτε αυτούς που είχαν βεβαιωθεί κατά το παρελθόν.Σύμφωνα με το Ελεγκτικό Συνέδριο, τα ανείσπρακτα ποσά που είχαν βεβαιωθεί από φόρους, τέλη και διάφορα έσοδα στο τέλος του 2007 ανέρχονταν στα 35 δισ. ευρώ, εκ των οποίων μετά την παραγραφή 3,52 δισ. ευρώ, τα υπόλοιπα 31,48 δισ. ευρώ ήταν προς είσπραξη. Η αδυναμία του φοροεισπρακτικού μηχανισμού διαφαινόταν από το γεγονός ότι τα ανείσπρακτα στο τέλος του 2003 έφθαναν τα 11,5 δισ. ευρώ, πράγμα που σημαίνει ότι την τετραετία 2004-2007 αυξήθηκαν κατά 174% περίπου ή κατά 19,98 δισ. ευρώ.
Το ποσό των ανείσπρακτων φόρων έφθανε το 12,8% του ΑΕΠ (245,81 δισ. ευρώ του 2008). Το ποσό των ανείσπρακτων φόρων αντιστοιχούσε στο σύνολο περίπου των έμμεσων φόρων ενός έτους. Οσο η φοροδιαφυγή κάλπαζε, όσο οι βεβαιωμένοι φόροι δεν εισπράττονταν και όσο οι επιπτώσεις της διεθνούς κρίσης χτυπούσαν την πραγματική οικονομία, ήταν τουλάχιστον εξωπραγματικό να συζητούμε για νέους φόρους.
Ο κ. Σαράντος Λέκκας είναι οικονομολόγος
(ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΚΕΡΔΟΣ ΣΤΙΣ 27/6/2010)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου