Οι παγκόσμιοι κρίκοι στην αλυσίδα της κρίσης .
Του Σαρ. Λέκκα

Για να γίνει συνείδηση το βάθος και το μέγεθος της χρηματοπιστωτικής κρίσης χρειάσθηκε αρκετός χρόνος, περίπου 15 μήνες από την έναρξη της κρίσης το καλοκαίρι του 2007 και ένα σημαντικό γεγονός, η κατάρρευση της μεγάλης επενδυτικής τράπεζας Lehman Brothers στις 15/9/2008.Στα μέσα Σεπτεμβρίου 2008 η ένταση της χρηματοπιστωτικής κρίσης πήρε αυτόματα μεγάλη διάσταση.Αμεσα παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση της μεταβλητότητας των συναλλαγματικών ισοτιμιών, αλλά κυρίως συρρίκνωση των συναλλαγών με απότομη αύξηση των επιτοκίων στις διεθνείς διατραπεζικές αγορές.Η δυσλειτουργία της διατραπεζικής αγοράς ήταν εμφανής από τη μείωση του όγκου των πράξεων μεταξύ των τραπεζών.Τα πιστωτικά ιδρύματα με πλεονάζουσα ρευστότητα απέφευγαν να χορηγούν διατραπεζικά δάνεια κυρίως λόγω της έλλειψης εμπιστοσύνης για τα λοιπά πιστωτικά ιδρύματα.Προτιμούσαν να τοποθετούν τα ρευστά διαθέσιμα στο ευρωσύστημα, δηλαδή, στις κεντρικές τράπεζες της ζώνης του ευρώ.Η εξέλιξη αυτή αποτυπωνόταν στην εντυπωσιακή αύξηση του συνολικού ενεργητικού του ευρωσυστήματος περίπου κατά 30% από την ημερομηνία πτώχευσης της Lehman Brothers και μέχρι τα τέλη Ιανουαρίου 2009.Το επιτόκιο euribor, δηλαδή, το επιτόκιο με το οποίο μία τράπεζα υψηλής φερεγγυότητας είναι διατεθειμένη να δανείσει κεφάλαια σε ευρώ σε άλλη τράπεζα υψηλής φερεγγυότητας για διάρκειες μέχρι 12 μήνες σημείωσε απότομη αύξηση.Το euribor τριών μηνών αυξήθηκε από το 4,95% που καταγραφόταν την Παρασκευή 12/9/2008 - πριν από την κατάρρευση της Lehman Brothers - στο 5,39% στις 9/10/2008.Η πιστωτική ασφυξία ήταν εμφανής και για τον λόγο αυτό κατέστη αναγκαίο η διεθνής συνεργασία και οι άμεσες παρεμβάσεις κεντρικών τραπεζών, κυβερνήσεων και διεθνών οργανισμών.Να σκεφθεί κανείς ότι πριν από τον Σεπτέμβριο του 2008 η αντιμετώπιση των προβλημάτων που παρουσίαζαν οι τράπεζες γινόταν κατά περίπτωση και περιοριζόταν στην ενίσχυση από ορισμένα κράτη του συστήματος εγγύησης των καταθέσεων.Ηταν τόσο κοντόφθαλμη η πολιτική αντιμετώπισης της κρίσης που ο παράγοντας παγκοσμιοποίηση δεν λαμβάνετο υπόψη.Ο φόβος της πλήρους κατάρρευσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος, καθώς και η διασφάλιση της ομαλής ροής των χρηματοδοτικών πόρων προς τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά οδήγησαν στην υιοθέτηση ενιαίας προσέγγισης αλλά κυρίως ενιαίας αντιμετώπισης του μεγάλου προβλήματος.Σε αυτό ακριβώς το σημείο εντοπίζεται το χαρακτηριστικό που διαφοροποιούσε την κρίση του 2008/09 από την αντίστοιχη του 1929 και το οποίο ήταν το πνεύμα της διεθνούς συνεργασίας σε αντίθεση με τον ανταγωνισμό και τον απομονωτισμό της δεκαετίας του '30.Τον Οκτώβριο του 2008 το ΔΣ της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας αποφάσισε:" Τη χορήγηση χρηματοδότησης προς τράπεζες με εγγύηση αποδεκτούς τίτλους χωρίς περιορισμό και με σταθερό επιτόκιο.Πριν η χρηματοδότηση γινόταν με δημοπρασίες κατά τακτά χρονικά διαστήματα με ανταγωνιστικό επιτόκιο στη βάση προσφορών." Την αύξηση των πράξεων μακροπρόθεσμης χρηματοδότησης για διάρκεια από μήνα έως εξάμηνο." Τη διεύρυνση του φάσματος των τίτλων που έδιναν τα πιστωτικά ιδρύματα ως εγγύηση για την άντληση ρευστότητας." Την αποδοχή περισσότερων τραπεζών για παροχή ρευστότητας.Παράλληλα, η συνεργασία με τις κεντρικές τράπεζες κυρίως των ΗΠΑ και της Ελβετίας πήρε εντονότερες διαστάσεις προς την κατεύθυνση χρηματοδότησης των ευρωπαϊκών τραπεζών σε δολάρια και ελβετικά φράγκα.Στη βάση αυτή οι τράπεζες της ζώνης του ευρώ αντλούσαν δολάρια και ελβετικά φράγκα χωρίς ποσοτικούς περιορισμούς με σταθερό επιτόκιο με ενέχυρο είτε αποδεκτούς τίτλους, είτε ρευστό σε ευρώ.Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προχώρησε και σε άλλο βήμα διευκόλυνσης της ρευστότητας.Ενώ η διαφορά του επιτοκίου αποδοχής καταθέσεων (κατάθεση μίας ημέρας στο ευρωσύστημα) και οριακής χρηματοδότησης (χορηγήσεις μίας ημέρας από το ευρωσύστημα) από ιδρύσεως της ευρωτράπεζας ήταν 200 μονάδες βάσης από τα μέσα Οκτωβρίου 2008 και επί ένα τρίμηνο μειώθηκε στις 100 μ.β.Ομως, τόσο η παροχή ρευστότητας όσο και η μείωση των επιτοκίων από την κεντρική τράπεζα δεν διασφάλισαν την ομαλή λειτουργία του χρηματοπιστωτικού συστήματος και αυτό διότι πέρα από τα προβλήματα στη ρευστότητα υπήρχαν σημαντικότερα προβλήματα στην κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών λόγω της μεγάλης έκθεσης σε τοξικούς τίτλους.Απαιτείτο επομένως κάτι περισσότερο από τις βραχύβιες ενέσεις κεφαλαίων από τις κεντρικές τράπεζες.Το κάτι περισσότερο ήταν το συντονισμένο σχέδιο δράσης για τη στήριξη του χρηματοπιστωτικού συστήματος.Στη ζώνη του ευρώ υιοθετήθηκε στις 12 Οκτωβρίου 2008 σχέδιο ενίσχυσης της κεφαλαιακής βάσης των τραπεζών διά μέσω της αγοράς νεοεκδιδόμενων προνομιούχων μετοχών από τα κράτη - μέλη , διευκόλυνση των τραπεζών στην εξεύρεση κεφαλαίων με την παροχή εγγυήσεων και η έκδοση ειδικών τίτλων από τα κράτη - μέλη τα οποία θα διατίθεντο στις τράπεζες για να χρησιμοποιηθούν ως ενέχυρο για την άντληση ρευστότητας από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.Για την Ελλάδα το σχέδιο πήρε τη μορφή νόμου - 3723/2008 - σύμφωνα με το οποίο:" Παρέχετο κεφαλαιακή ενίσχυση μέχρι 5 δισ. ευρώ μέσω απόκτησης προνομιούχων μετοχών." Παρέχετο εγγύηση μέχρι 15 δισ. ευρώ για τη λήψη δανείων διάρκειας έως 5 ετών." Εκδόθηκαν ειδικοί τίτλοι μέχρι 8 δισ. ευρώ για να χρησιμοποιηθούν ως ενέχυρο για την άντληση ρευστότητας από το ευρωσύστημα ή από τη διατραπεζική αγορά.Το σχέδιο ενίσχυσης των τραπεζών για το σύνολο της ένωσης των «27» έφθανε το 23% του ΑΕΠ, για τη ζώνη του ευρώ το 26,5 % και για την Ελλάδα τα 28 δισ. ευρώ αντιστοιχούσαν στο 11,5% του ΑΕΠ του 2008.Υπήρχε όμως και κάτι ακόμη.Η δυσλειτουργία των χρηματοπιστωτικών αγορών, όπως ήταν φυσικό, συμπίεζε την οικονομική δραστηριότητα δηλαδή, αυτό που αποκαλούμε πραγματική οικονομία, ενώ η τελευταία με τη σειρά της υπονόμευε περαιτέρω μέσω της αύξησης των επισφαλειών την κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών και φυσικά τη λειτουργική τους θέση προς την κατεύθυνση χρηματοδότησης επιχειρήσεων και νοικοκυριών.Η διπλής κατεύθυνσης αλληλοεπίδραση μεταξύ των τραπεζών και της πραγματικής οικονομίας δεν θα μπορούσε από τη στιγμή που υφίστατο να σταματήσει μόνο με την ενίσχυση του ενός πόλου.Απαιτούνταν επομένως μέτρα στήριξης της πραγματικής οικονομίας.Στη βάση αυτή το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο που συνεδρίασε στις 11 και 12/12/2008 ενέκρινε σχέδιο ανάκαμψης της ευρωπαϊκής οικονομίας ύψους 200 δισ. ευρώ, ποσού ισοδύναμου προς το 1,5% του ΑΕΠ της ένωσης (περίπου 1,2% από εθνικούς πόρους και 0,3% από Κοινοτικούς πόρους).Το κάθε κράτος-μέλος θα εξειδίκευε τα μέτρα στη βάση των αναγκών του και στη μορφή είτε των δημόσιων δαπανών, είτε των φορολογικών απαλλαγών, είτε στη στοχευμένη στήριξη ορισμένων κατηγοριών - επιχειρήσεων που πλήττονταν όπως οι αυτοκινητοβιομηχανίες.Ανάλογες στρατηγικές ελήφθησαν από τα περισσότερα κράτη της υφηλίου, επιβεβαιώνοντας την αγαστή συνεργασία και κυρίως την ειλημμένη απόφαση εξόδου από την κρίση με τις λιγότερες απώλειες.Στις ΗΠΑ το αντίστοιχο πρόγραμμα για τη στήριξη της κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών δημοσιοποιήθηκε στα μέσα Οκτωβρίου 2008, άκουγε στο όνομα TARP και ανέρχετο στα 700 δισ. δολάρια, ενώ το αντίστοιχο πρόγραμμα στήριξης της πραγματικής οικονομίας δημοσιοποιήθηκε αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων του νέου προέδρου Ομπάμα ύψους 787 δισ. δολ. ισοδύναμου του 5,8% του ΑΕΠ.Το πρόγραμμα ενίσχυσης της ιαπωνικής οικονομίας μέσω δημόσιων δαπανών και φορολογικών κινήτρων ήταν της τάξεως του 2% του ΑΕΠ, ενώ της Κίνας ύψους 450 δισ. ευρώ ή του 15% του ΑΕΠ στόχευε στην αναχαίτιση της πτώσης του ρυθμού ανάπτυξης της μιας και ο ρυθμός ανάπτυξης της κινεζικής οικονομίας από τα επίπεδα του 10% της περιόδου 2003-2007 το τέταρτο τρίμηνο του 2008 είχε προσγειωθεί στο 6,8%.Με την έναρξη της άνοιξης του 2009 διαπιστώθηκε ότι οι κλασικές παρεμβάσεις των κεντρικών τραπεζών δεν είχαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα.Στα μέσα Μαρτίου 2009 τα επιτόκια σε ΗΠΑ, Ιαπωνία, Ελβετία και Βρετανία βρίσκονταν στο μηδέν με τη χρηματοπιστωτική αναταραχή να έχει επιδεινωθεί και με την πραγματική οικονομία να στενάζει από τη μειωμένη οικονομική δραστηριότητα φυσικών και νομικών προσώπων.Οι προοπτικές για την παραγωγή, την απασχόληση και τις διεθνείς εμπορικές συναλλαγές χειροτέρευαν με το ΔΝΤ πλέον να ομιλεί για μείωση του ρυθμού ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας στο 0,6% για το 2009 έναντι προηγούμενης πρόβλεψης (Ιανουάριος 2009) περί οριακής ανάπτυξης 0,5%, εξειδικεύοντας, πτώση της ευρωζώνης κατά 3,5%, της Ιαπωνίας κατά 5% και ΗΠΑ κατά 2,6%.Στη βάση των χαμηλών προσδοκιών οι κεντρικές τράπεζες προχώρησαν σε μη συμβατικές και ορθόδοξες νομισματικές πολιτικές. Η ποσοτική χαλάρωση ήταν μονόδρομος.Οι κεντρικές τράπεζες των ΗΠΑ και της Βρετανίας έκοβαν χρήμα, αγοράζοντας τίτλους του Δημοσίου, με αποτέλεσμα να μειώνουν τεχνικά τα μακροπρόθεσμα επιτόκιά τους τα οποία θεωρούνται εργαλεία αναχρηματοδότησης του χρέους νοικοκυριών επιχειρήσεων αλλά και του Δημοσίου.Η κεντρική τράπεζα της Ιαπωνίας αγόραζε ακόμη και μετοχές εισηγμένων στο χρηματιστήριο εταιρειών, ενώ η κεντρική τράπεζα της Ελβετίας, αγοράζοντας ξένα νομίσματα και πουλώντας το δικό της, επιτύγχανε την τεχνική υποτίμησή του.

Ο κ. Σαράντος Λέκκας είναι οικονομολόγος.

(ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΚΕΡΔΟΣ ΣΤΙΣ 26/4/2009 ).

Γιατί πρέπει να πληρώσουν όσοι ευθύνονται για την κρίση.
Του ΣΑΡ. ΛΕΚΚΑ
Οικονομολόγου

Tο 1929 οι μεγαλύτερες τράπεζες στην περιοχή της Νέας Υόρκης ήταν η National City και η Chase, οι οποίες, όπως ήταν απόλυτα φυσιολογικό, με το σπάσιμο της χρηματιστηριακής φούσκας βρέθηκαν εκτεθειμένες.Επικεφαλής της National City ήταν κάποιος Τσαρλς Ε. Μίτσελ με ετήσιο εισόδημα 25.000 δολάρια, ποσό αξιοσέβαστο για τη συγκεκριμένη εποχή.Με όρους 2008 ο συγκεκριμένος θεωρείτο Golden Boy.Φυσικά η αμοιβή του ήταν ένα μικρό πολλαπλάσιο του μπόνους που καρπωνόταν σε ετήσια βάση.Τότε στη συγκεκριμένη τράπεζα το 20% των κερδών πήγαινε στο ταμείο των διευθυντικών στελεχών, οι οποίοι και τα μοιράζονταν δύο φορές τον χρόνο.Από αυτά τα χρήματα ο ευυπόληπτος Τσαρλς Ε. Μίτσελ το 1928 ενθυλάκωσε 1,3 εκατομμύρια δολάρια, ενώ το πρώτο 6μηνο του 1929 είχε προλάβει να ενθυλακώσει 1,1 εκατομμύρια δολάρια.Σε αυτά, εάν συνυπολογισθούν μερίσματα, συμμετοχές σε ΔΣ θυγατρικών και διάφορα άλλα ταπεινά εισοδήματα, τότε εύκολα γίνεται αντιληπτό το μέγεθος των φορολογικών υποχρεώσεων.Ο συγκεκριμένος μεγαλοτραπεζίτης για να αποφύγει την οδυνηρή κάλυψη των υποχρεώσεών του προς το αμερικανικό δημόσιο προέβη στο εξής τρικ.Το 1929, εν μέσω της χρηματιστηριακής απαξίωσης, πούλησε 18.300 μετοχές της τράπεζας που διεύθυνε στη γυναίκα του στην τιμή των 212 δολαρίων ανά μετοχή, ενώ τις είχε αποκτήσει στην τιμή των 360 δολαρίων γράφοντας ζημιές της τάξεως των 2,8 εκατομμυρίων δολαρίων.Αυτές οι ζημιές εκμηδένισαν τις φορολογικές του υποχρεώσεις για τη χρήση του 1929.Φυσικά δεν έμεινε μόνο σε αυτό το γεγονός. Λίγους μήνες αργότερα αγόρασε τις μετοχές από τη σύζυγό του στην ίδαα τιμή που τις πούλησε, ενώ την περίοδο της επαναγοράς η συγκεκριμένη μετοχή αποτιμάτο στα 40 δολάρια.Το συγκεκριμένο περιστατικό ανασύρθη από τη μνήμη μου όταν έγινε γνωστό ότι ο πάλαι ποτέ παντοδύναμος διευθύνων σύμβουλος της χρεοκοπημένης επενδυτικής τράπεζας Lehman Brothers πούλησε στις αρχές Νοεμβρίου 2008 την έπαυλή του, που βρισκόταν στη Φλώριδα των ΗΠΑ, αξίας 13,5 εκατομμυρίων δολαρίων, στη σύζυγο έναντι 100 δολαρίων. Ο άνθρωπος που βούλιαξε τη Lehman Brothers, προκειμένου να αποφύγει το ενδεχόμενο αστικών κυρώσεων από μηνύσεις και αγωγές πελατών της τράπεζας που διηύθυνε, μεταβίβασε με αυτό τον τρόπο το συγκεκριμένο περιουσιακό του στοιχείο αδιαφορώντας για τον αντίκτυπο της πράξης του.Το περιστατικό αυτό δείχνει ότι οι εποχές μπορεί να αλλάζουν, πλην όμως οι πρακτικές αποφυγής των ευθυνών είναι ίδιες.Ανθρωποι με τεράστιες εξουσίες, άνθρωποι που στην κυριολεξία κατεύθυναν τεράστιες ποσότητες κεφαλαίων κατά το δοθούν την περίοδο της παντοκρατορίας τους, αποδεικνύονται ανθρωπάκια που ακόμη και την περίοδο της υποτιθεμένης αναγνώρισης των λαθών σκέφτονται με ιδιοτέλεια.Στελέχη που δεν γνώριζαν τι σημαίνει ταπεινότητα, σεμνότητα και ανθρωπισμός ακόμη και την περίοδο της περισυλλογής προκαλούν περαιτέρω με τη στάση τους δείχνοντας ότι δεν έχουν ιερό και όσιο.Το άσχημο είναι ότι ενώ οι πρακτικές αποφυγής των ευθυνών είναι ίδιες, η επίσημη πολιτεία συνεχίζει απλά να τις καταγράφει χωρίς να προχωρά περαιτέρω.Ερευνα της Γερουσίας για τα έτη 1933 και 1934 για τη φοροαποφυγή μεγαλοστελεχών που ευθύνονταν για τη μεγάλη κρίση του 1929, έδειξε ότι οι περισσότεροι είχαν προχωρήσει σε οικονομικές δοσοληψίες με τις συζύγους τους.Ερευνα για την κρίση του 2008 πραγματοποιείται και αυτήν την περίοδο με ακροάσεις των επικεφαλής των ιδρυμάτων που κατέρρευσαν, πλην όμως ο απλός πολίτης δεν βλέπει αποτέλεσμα με την έννοια του καταλογισμού ευθυνών.Η κοινή γνώμη θέλει αυτοί που τραυμάτισαν την παγκόσμια οικονομία να πληρώσουν.Ο απλός πολίτης θέλει αυτοί που του αμαύρωσαν την οικογενειακή γαλήνη και ευτυχία να καταδικασθούν.Ο φορολογούμενος πολίτης βλέπει ότι, ενώ αυτός καλείται να καλύψει τις ατυχείς και διεστραμμένες επιλογές των μεγαλοστελεχών από το υστέρημά του, εκείνοι που δημιούργησαν την κρίση το μόνο που τελικά χάνουν είναι τις θέσεις τους και αυτό για κάποιο μικρό διάστημα.Ορισμένοι δεν χάνουν ούτε τις θέσεις τους, συνεχίζουν να διοικούν και να προκαλούν εισπράττοντας ακόμη και μπόνους για τα δεινά που έχουν προκαλέσει.Παράδειγμα ο διευθύνων σύμβουλος της Citigroup, ο Ινδός μάνατζερ Βικράμ Παντίτ, ο οποίος αποζημιώθηκε για τις ζημιές της πάλαι ποτέ πρώτης τράπεζας του κόσμου με το ποσό των 10,82 δισ. δολαρίων για το 2008.Ο άνθρωπος που θα μείνει στην ιστορία για το γεγονός ότι οδήγησε τη μετοχή της Citigroup σε επίπεδα κάτω του 1 δολαρίου και ο άνθρωπος που οδήγησε τον κολοσσό του παγκοσμίου τραπεζικού συστήματος σε κρατικοποίηση αντί να εκδιωχθεί ως αποτυχημένος από την κυβέρνηση Ομπάμα εισπράττει ανερυθρίαστα ακόμη και μπόνους.Ο εν λόγω μάνατζερ ήταν πριν στέλεχος της Morgan Stanley, από την οποία αποχώρησε για να δημιουργήσει το κερδοσκοπικό κεφάλαιο Old Lane Partners το οποίο εξαγοράστηκε από την Citigroup στις αρχές του 2007 αντί 800 εκατ. δολ.Οι κερδοσκοπικές επιδόσεις του παρελθόντος τον οδήγησαν στο τιμόνι της μεγαλύτερης τράπεζας του κόσμου με σκοπό να συνεχίσει την άκρως επιθετική πολιτική της τράπεζας την οποία τελικά οδήγησε στην κρατικοποίηση.Φυσικά η διαφθορά εντός της Citigroup δεν έχει αρχή και τέλος, αφού ακόμη και στην απόλυτη ταπείνωση της μετοχής στο 1 δολ. ορισμένοι εκμεταλλευόμενοι την εσωτερική πληροφόρηση που είχαν, κερδοσκοπούσαν στο πτώμα της κρατικά επιδοτούμενης τράπεζας.Ο γενικός της διευθυντής R. H. Ramirez, όταν η μετοχή είχε κλείσει κάτω από 1 δολάριο, στις 5 Μαρτίου 2009, έχοντας χάσει το 90% της αξίας της από την έναρξη της κρίσης, αγόραζε μανιωδώς μετοχές γνωρίζοντας ότι επίκειται δημοσιοποίηση της κερδοφορίας της Citigroup για το πρώτο δίμηνο του 2009.Αποτέλεσμα να αποκομίσει ένα εκατ. δολάρια μέσα σε δύο συνεδριάσεις μίας και η μετοχή της Citigroup είχε ενισχυθεί κατά 25%.Το εντυπωσιακό δεν είναι οι πρακτικές αυτών των ανθρώπων, αλλά το γεγονός ότι συνεχίζουν να διοικούν οργανισμούς που κρατούνται στη ζωή με λεφτά των φορολογουμένων.

(ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΚΕΡΔΟΣ ΣΤΙΣ 12/4/2009 )

Μονόδρομος τα εισπρακτικά μέτρα.
ΤΟΥ ΣΑΡ. ΛΕΚΚΑ.

Η λήψη μέτρων εισπρακτικού χαρακτήρα για την ενίσχυση των εσόδων του προϋπολογισμού υπό το κράτος της διπλής πίεσης αφενός από τα όργανα της ευρωζώνης και αφετέρου από τις αγορές ήταν για την κυβέρνηση μονόδρομος.Οσο και εάν τα μέτρα που ελήφθησαν χαρακτηρίζονται μέτρα με διαστάσεις κοινωνικής δικαιοσύνης και μέτρα που λαμβάνουν υπόψη τις οικονομικές αντοχές της κάθε κοινωνικής ομάδας εντούτοις είναι μέτρα που στόχο έχουν το μπάλωμα των ανοιγμάτων του προϋπολογισμού και όχι μέτρα διατηρήσιμης δημοσιονομικής προσαρμογής.
Οταν χτίσθηκε ο προϋπολογισμός του 2009 δύο ήταν τα δεδομένα:Πρώτον, ο ρυθμός ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας προσγειώνονταν σε επίπεδα στασιμότητας και Δεύτερον, η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση πολιορκούσε την ελληνική πραγματική οικονομία.
Και τα δύο αυτά δεδομένα η ομάδα Αλογοσκούφη τα γνώριζε, όμως, έχοντας πιθανότατα στο πίσω μέρος του μυαλού της την προοπτική ελαστικοποίησης του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης προχώρησε στη συγγραφή ενός εξωπραγματικού προϋπολογισμού.Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος γκουρού των οικονομικών για να καταλάβει ότι η τάση μεταβολής των φορολογικών εσόδων (ελαστικότητα) δεν μπορεί να είναι υπερδιπλάσια της αύξησης του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος.Και μόνο αυτό το γεγονός έδειχνε ότι ο παρουσιαζόμενος τον Νοέμβριο του 2008 προϋπολογισμός του 2009 ήταν εκ της γέννησης του υπό αναθεώρηση.Το εντυπωσιακό είναι ότι και ο προϋπολογισμός του 2008 παρουσίαζε την ιδία παθογένεια.Σύμφωνα με τα απολογιστικά στοιχεία, η διεύρυνση του ελλείμματος του κρατικού προϋπολογισμού 2008 οφείλεται αποκλειστικά στον τακτικό προϋπολογισμό και δη στην απογοητευτική πορεία των εσόδων και πολύ λιγότερο των δαπανών.Οι μεγαλύτερες απώλειες εντοπίζονται στα έσοδα από το ΕΤΑΚ και το πετρέλαιο θέρμανσης, καθώς και για τα δυο υπήρχε καθυστέρηση στην υλοποίησή τους.Εάν προσθέσουμε τη μείωση των εσόδων από τον ΦΠΑ, από το τέλος ταξινόμησης αυτοκινήτων, από τον φόρο νομικών προσώπων και από τον φόρο μεταβίβασης ακινήτων ελέω της κάμψης της οικονομικής δραστηριότητας τότε η υστέρηση των εσόδων δικαίως φθάνει τα 2,3 δισ. ευρώ.Δηλαδή τα έσοδα του τακτικού προϋπολογισμού αυξηθήκαν κατά 6% έναντι ετήσιου στόχου 12,2%.Στον αντίποδα οι δαπάνες αυξηθήκαν με ρυθμό 10,3% έναντι ετήσιου στόχου 5,6% με τις πρωτογενείς δαπάνες να αυξάνονται κατά 9,3% έναντι στόχου 5,2% και οι πληρωμές για τόκους κατά 14% έναντι στόχου 7,2%.Αποτέλεσμα με το επικαιροποιημένο Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης το έλλειμμα του 2008 να φθάσει το 3,7% έναντι αρχικού στόχου 1,5% και αναθεωρημένου 2,5% όταν το έλλειμμα του 2007 καταγράφονταν στο 3,5%.Για το 2009 οι προβλέψεις θέλουν έλλειμμα 3,7% έναντι αρχικής πρόβλεψης 2%.Η αναθεώρηση των εσόδων του 2009 φθάνει τα 2,5 δισ. ευρώ και αυτό υπό την αίρεση ότι η ανάπτυξη θα είναι της τάξεως του 1,1%, διότι σε διαφορετική περίπτωση η υστέρηση των εσόδων θα είναι υψηλότερη, αφού η κάμψη της οικονομικής δραστηριότητας θα έχει αντίκτυπο στην άμεση και έμμεση φορολογία και στη μη επαλήθευση των εσόδων από τη ρύθμιση εκκρεμών φορολογικών υποθέσεων.Η δυσμενής συγκυρία λόγω της χρηματοπιστωτικής κρίσης παρέχει την εύκολη και ανώδυνη δικαιολογία για την κάλυψη των αιτιών υστέρησης των εσόδων, το πρόσφατο παρελθόν όμως δείχνει ότι το πρόβλημα με τα έσοδα εντοπίζεται στη φοροδιαφυγή.
Η ένταση του φαινόμενου είναι μεγάλη.Ο περιορισμός του επιβάλλεται, αφού θα συμβάλει στη μείωση των ελλειμμάτων. Το μέγεθος της φοροδιαφυγής προσδιορίζεται από δύο παράγοντες, την πιθανότητα αποκάλυψης της φοροδιαφυγής και το ύψος της ποινής.Εάν ο φοροεισπρακτικός μηχανισμός και οι φορολογικοί έλεγχοι αυξήσουν την πιθανότητα αποκάλυψης του φοροδιαφεύγοντος και οι ποινές είναι ορθολογικές στη βάση της σοβαρότητας της παράβασης τότε τα πράγματα θα αλλάξουν άρδην.Επιπλέον, μέτρο αντιμετώπισης της φοροδιαφυγής είναι και η κατάργηση των ρυθμίσεων για την περαίωση εκκρεμών φορολογικών υποθέσεων με εξαιρετικά ευνοϊκούς όρους για τους ασυνεπείς φορολογουμένους.Βέβαια, περιστολή των ελλειμμάτων επιβάλλεται να γίνει και με τη βοήθεια της συγκράτησης των δαπανών.Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ενωση με δαπάνες λιγότερες κατά 30% σε σχέση με αυτές που πραγματοποιούμε, η τελική επίδραση στην οικονομία θα είναι ακριβώς η ίδια μιας και πλήθος δαπανών δεν έχει παραγωγικό χαρακτήρα.Στη βάση αυτή επιβάλλεται από τη μία πλευρά η αναδιάταξη των δαπανών και από την άλλη η περιστολή της σπατάλης.Η εμπειρία έχει δείξει ότι η δημοσιονομική προσαρμογή για να είναι διατηρήσιμη δεν αρκούν μετρά εισπρακτικού χαρακτήρα.Η βελτίωση της δημοσιονομικής κατάστασης πραγματοποιείται μόνιμα μόνο μέσω της συγκράτησης των πρωτογενών δαπανών.Σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος ως κυριότερο μέτρο ελέγχου και περιορισμού των δαπανών είναι η καθιέρωση αριθμητικών δημοσιονομικών κανόνων όσον αφορά το ύψος (είτε σε απόλυτους όρους ή σε σχέση με το ΑΕΠ) ή τον ρυθμό αύξησής τους.Τέτοιοι κανόνες θα προσδιορίζουν επακριβώς το ύψος των δαπανών όχι μόνο για τον στενό δημόσιο τομέα αλλά και για τις βασικές συνιστώσες της γενικής κυβέρνησης όπως νοσοκομεία, ΟΤΑ, Πανεπιστήμια, κ.τ.λ., ενώ θα ορίζουν με σαφήνεια τον φορέα ή το άτομο που θα έχει την πλήρη και αποκλειστική ευθύνη.Στην ουσία ομιλούμε για ένα εσωτερικό Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, αφού είναι αδιανόητο η Ελλάδα ως χώρα, ως σύνολο, να δεσμεύεται για συγκεκριμένα πράγματα έναντι της Ευρωπαϊκής Ενωσης και διάφορα υποσύνολά της να λειτουργούν αυθαίρετα και χωρίς κανόνες.Είναι αδιανόητο η κεντρική κυβέρνηση να αγωνίζεται για τη μείωση των ελλειμμάτων και τομείς, όπως για παράδειγμα η Τοπική Αυτοδιοίκηση να δρα χωρίς φραγμούς, δημιουργώντας ελλείμματα για τα οποία κανείς σήμερα δεν είναι σε θέση να προσδιορίσει με ακρίβεια.

Ο κ. Σαράντος Λέκκας είναι οικονομολόγος

(ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΚΕΡΔΟΣ ΣΤΟΣ 5/4/2009)