Ελλείμματα και πρωτογενείς δαπάνες
ΤΟΥ ΣΑΡ. ΛΕΚΚΑ

Η εμπειρία είχε δείξει ότι για να είναι διατηρήσιμη η δημοσιονομική προσαρμογή δεν αρκούν μέτρα εισπρακτικού χαρακτήρα.Η βελτίωση της δημοσιονομικής κατάστασης πραγματοποιείται μόνιμα μόνο μέσω της συγκράτησης των πρωτογενών δαπανών.Σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος, ως κυριότερο μέτρο ελέγχου και περιορισμού των δαπανών είναι η καθιέρωση αριθμητικών δημοσιονομικών κανόνων όσον αφορά το ύψος (είτε σε απολύτους όρους ή σε σχέση με το ΑΕΠ) ή τον ρυθμό αύξησής τους.Τέτοιοι κανόνες θα προσδιορίζουν επακριβώς το ύψος των δαπανών όχι μόνο για τον στενό δημόσιο τομέα, αλλά και για τις βασικές συνιστώσες της γενικής κυβέρνησης, όπως νοσοκομεία, ΟΤΑ , Πανεπιστήμια, κ.τ.λ., ενώ θα ορίζουν με σαφήνεια τον φορέα ή το άτομο που θα έχει την πλήρη και αποκλειστική ευθύνη.Στην ουσία ομιλούμε για ένα εσωτερικό σύμφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης, αφού είναι αδιανόητο η Ελλάδα ως χώρα, ως σύνολο, να δεσμεύεται για συγκεκριμένα πράγματα έναντι της Ευρωπαϊκής Ενωσης και διάφορα υποσύνολά της να λειτουργούν αυθαίρετα και χωρίς κανόνες.Είναι αδιανόητο η κεντρική κυβέρνηση να αγωνίζεται για τη μείωση των ελλειμμάτων και τομείς όπως για παράδειγμα η Τοπική Αυτοδιοίκηση να δρα χωρίς φραγμούς, δημιουργώντας ελλείμματα για τα οποία κανείς σήμερα δεν είναι σε θέση να προσδιορίσει με ακρίβεια.Πέρα από το ύψος του ελλειμμάτων κατά την προεκλογική περίοδο των εκλογών της 4ης Οκτωβρίου 2009, η αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής έχει αναχθεί σε θέμα άμεσης προτεραιότητας για τα κόμματα εξουσίας.Η αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής ήταν στα προεκλογικά προγράμματα όλων των κομμάτων εξουσίας τις τελευταίες δεκαετίες.Και την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής επικαλέστηκε ο τότε πρωθυπουργός για να προχώρηση στην προκήρυξη πρόωρων εκλογών, θέλοντας να την αναδείξει ως μείζον πρόβλημα όχι μόνο της ελληνικής οικονομίας αλλά και της κοινωνίας γενικότερα.Δικαίως, διότι όπως απεκάλυψε και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η διόγκωση του ελλείμματος του 2009 οφειλόταν κατά το 1/3 στις επιπτώσεις από την κρίση, κατά 1/3 από τα κρυφά χρέη αλλά και κατά 1/3 από την κατάρρευση του φοροεισπρακτικού μηχανισμού.Πράγματι, η φοροδιαφυγή είναι γάγγραινα για την οικονομία μας εδώ και δεκαετίες, όπως επίσης πραγματικότητα είναι οι παθογένειες που παρατηρούνται και καταγράφονται στους φοροεισπρακτικούς μηχανισμούς και που εδώ και δεκαετίες αδυνατεί η επίσημη πολιτεία να αντιμετωπίσει με δραστικό τρόπο.Εντύπωση μας είχε προκαλέσει στις αρχές του καλοκαιριού 2009 η αναφορά του πρώην υπουργού Οικονομίας κ. Αλογοσκούφη σε συνέντευξή του που έλεγε ότι «εγώ προσωπικά και νομίζω ο κάθε υπουργός ένιωσα εντελώς αδύναμος μπρος στους φοροεισπρακτικούς μηχανισμούς, οι οποίοι έχουν διακομματικό χαρακτήρα, γι’ αυτό και χρειάζεται διακομματική συναίνεση για την αντιμετώπισή τους».Οταν ο αρμόδιος υπουργός νιώθει αδύναμος μπρος στη δύναμη των φοροεισπρακτικών μηχανισμών, όταν κάθε προσπάθεια αντιμετώπισης των ύποπτων δραστηριοτήτων των συγκεκριμένων μηχανισμών προσκρούει σε λευκές απεργίες των εργαζομένων σε αυτούς με αποτέλεσμα την άμεση υποχώρηση των εισπράξεων, όταν κάθε προσπάθεια εντατικοποίησης των ελέγχων καταλήγει σε περαιτέρω ενδυνάμωση των μέσων αυτοπλουτισμού των φοροεισπρακτικών ομάδων, τότε δεν μπορεί να αναμένουμε πολλά από τη γενικόλογη υπόσχεση πάταξης της φοροδιαφυγής.Εάν δεν εκκαθαριστεί ο «κόπρος του Αυγεία», εάν οι μηχανισμοί είσπραξης των εσόδων του κράτους δεν αποκτήσουν συνείδηση ακέραιου κρατικού υπαλλήλου, καμία φορολογική πολιτική δεν θα έχει αποτέλεσμα.Πριν από την πολιτική επιβάλλεται η ανόρθωση κλίμακας αξιών για όσους θα ασχοληθούν με την εφαρμογή της.Αυτή τη στιγμή οι μηχανισμοί έχουν την εικόνα σουρωτηριού, όπου μεγάλη μάζα της φορολογητέας ύλης ξεφεύγει μετά από υπόγειες συμφωνίες ελεγκτών και ελεγχομένων με μοναδικά κερδισμένους τους ελεγκτές, που αυτοπλουτίζουν εις βάρος του γενικότερου συμφέροντος.Είναι επομένως απαραίτητη η αναδιάρθρωση των φοροεισπρακτικών μηχανισμών.Αναδιάρθρωση εκ βάθρων όμως και όχι επιφανειακή όπως γίνεται κατά διαστήματα τις τελευταίες δεκαετίες.Είναι προτιμότερο να κατεδαφιστεί το υφιστάμενο και απόλυτα διεφθαρμένο σύστημα ακόμη και με την αποδοχή της κατάρρευσης των εσόδων για ένα με δύο χρόνια παρά να προχωρούμε με ημίμετρα στρουθοκαμηλίζοντας ότι εκσυγχρονίζουμε τον σημερινό σάπιο μηχανισμό.Είναι προτιμότερο ηθελημένα να βιώσουμε μία κατάρρευση των εσόδων λύνοντας με αποτελεσματικό και φερέγγυο τρόπο το πρόβλημα των μηχανισμών είσπραξης παρά να τη βιώνουμε με τον τρόπο των προηγουμένων ετών όπου πάντα η λύση, η διέξοδος ήταν η επιβολή νέων φόρων και η εντατικοποίηση των διεφθαρμένων ελέγχων. Το πόσο αναγκαία είναι η ριζική ανασύνταξη των φοροεισπρακτικών μηχανισμών φαίνεται από το γεγονός ότι παρ’ ότι οι φορολογικοί συντελεστές για τις επιχειρήσεις και τα μεσαία εισοδήματα έπεσαν κατά δέκα ποσοστιαίες μονάδες, τα έσοδα από την άμεση φορολογία ως ποσοστό του ΑΕΠ δεν έπεσαν καθόλου. Στην ουσία αυτό αποκαλύπτει ότι όταν οι διασταυρώσεις, η μηχανογράφηση και η αντικειμενικοποίηση των ελέγχων γίνεται με τρόπο διαφανή η φορολογητέα ύλη δεν απαιτεί υψηλούς συντελεστές.

Ο κ. Σαράντος Λέκκας είναι οικονομολόγος

(ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΚΕΡΔΟΣ ΣΤΙΣ 18/7/2010)

Γιατί απέτυχαν οι ως τώρα προσπάθειες τιθάσευσης των ελλειμμάτων
Του Σαράντου Λέκκα, οικονομολόγου.

Οι επιπτώσεις της χρηματοπιστωτικής κρίσης πήραν διαστάσεις και εντάθηκαν κατά το τελευταίο τρίμηνο του 2008.Μέχρι τότε μόνο η αύξηση των τιμών του πετρελαίου και των πρώτων υλών προβλημάτιζε, αφού κατά τα τρία πρώτα τρίμηνα η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας παρέμενε ισχυρή.Σε ετήσια βάση το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 3,6% το δεύτερο τρίμηνο και κατά 3,1% το τρίτο τρίμηνο έναντι ρυθμού ανάπτυξης της ευρωζώνης κατά 1,4% και 0,8% αντίστοιχα.Στη βάση αυτή εγγράφει ο προϋπολογισμός του 2009 με ανάπτυξη 2,7% και με έλλειμμα της τάξεως του 2,5%.Η κλιμάκωση της κρίσης κατά το τελευταίο τρίμηνο του 2008 άλλαξε άρδην τα δεδομένα.Τα προβλήματα φερεγγυότητας των πιστωτικών ιδρυμάτων, η ανησυχία για τις καταθέσεις, η μείωση της εμπιστοσύνης επενδυτών και καταναλωτών, η αύξηση της αβεβαιότητας και η διεθνής τάση στήριξης της πραγματικής οικονομίας έδιναν το στίγμα της νέας συγκυρίας.Οι κεντρικές τράπεζες μείωσαν τα επιτόκια και αύξησαν τη ρευστότητα, ενώ οι εθνικές κυβερνήσεις, όπως και η ελληνική, συμφώνησαν σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ενωσης τον Οκτώβριο του 2008 στην εγγύηση των καταθέσεων, στην αύξηση της ρευστότητας, στη διασφάλιση των χρηματοδοτήσεων, στη διατήρηση της εμπιστοσύνης στο τραπεζικό σύστημα και στην προστασία ευπαθών ομάδων και δανειοληπτών.Το αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν η αύξηση των δαπανών και φυσικά με κύριο αίτιο τη μείωση των εσόδων λόγω της χαμηλής πτήσης της οικονομίας η διόγκωση των ελλειμμάτων ήταν το φυσικό επακόλουθο.Η ταχύτητα των γεγονότων και της σκληρής πραγματικότητας οδηγούσε σε συνεχή πτωτική αναθεώρηση του ΑΕΠ.Το ΑΕΠ του 2008 αναθεωρήθηκε 6 φορές και από το αρχικό του 4% που εμφανίσθηκε στο Πρόγραμμα Σταθεροποίησης και Ανάπτυξης του 2007 φθάσαμε στο 2% τον Σεπτεμβρίου του 2009.Το ΑΕΠ του 2009 μέχρι και τον Οκτώβριο του 2009 αναθεωρήθηκε 7 φορές και από το αρχικό του 4% που εμφανιζόταν στο Πρόγραμμα Σταθεροποίησης και Ανάπτυξης του 2007 φθάσαμε στο αρνητικό -1,5%.Με το Πρόγραμμα Σταθεροποίησης και Ανάπτυξης του 2009 τον Ιανουάριο του 2009 η τότε κυβέρνηση αντιλαμβανόταν ότι ο προϋπολογισμός του 2009 δεν είχε καμία τύχη ομαλής εκτέλεσης.Η αρνητική συγκυρία επέβαλε διορθωτικές κινήσεις.Η πρώτη έγινε στα μέσα Μαρτίου 2009.Θεσπίστηκε εφάπαξ έκτακτο οικονομικό βοήθημα 300-500 ευρώ για χαμηλόμισθους και χαμηλοσυνταξιούχους, επιβαλλόταν έκτακτη οικονομική εισφορά για εισοδήματα άνω των 60.000 ευρώ της τάξεως των 1.000-5.000 ευρώ, επιβαλλόταν κράτηση 5% στον βασικό μισθό των βουλευτών, καθοριζόταν πλαφόν στις προσλήψεις στο ύψος των 12.000, διαμορφωνόταν νέο πλαίσιο είσπραξης ληξιπρόθεσμων οφειλών, ενώ γινόταν πιο αυστηρός ο έλεγχος των δαπανών.Παράλληλα, γινόταν μεγάλη προσπάθεια στήριξης της πραγματικής οικονομίας μέσω προγραμμάτων που αφορούσαν κλάδους της οικονομίας που περνούσαν δύσκολες στιγμές, όπως οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, ο τουρισμός, οι αγρότες, η οικοδομή, η αγορά αυτοκινήτου και οι εξαγωγές.Δεν πρέπει να μας ξεφεύγει το γεγονός της υλοποίησης μεγάλων έργων υποδομής ύψους 19 δισ. ευρώ με ταυτόχρονες νέες επενδύσεις στο πλαίσιο της σύμπραξης ιδιωτικών και δημόσιων επιχειρήσεων που αξιοποιούσαν ιδιωτικά κεφαλαία 5,7 δισ. ευρώ.Τον Ιούνιο κατέστη εμφανές ότι απαιτούνταν και νέα μέτρα.Το νέο πακέτο μέτρων προσδοκούσε έσοδα 1,9 δισ. ευρώ, με αυξήσεις στην τιμή της βενζίνης, με αύξηση κατά 10% της φορολόγησης της κινητής τηλεφωνίας, με εφάπαξ εισφορά για ιδιοκτήτες αυτοκινήτων άνω των 1.990 κυβικών και ιδιοκτήτες σκαφών αναψυχής, με τέλη κυκλοφορίας στους κατόχους σκαφών, με κατάργηση των αφορολογήτων στα λαχεία, με τακτοποίηση των ημιυπαίθριων χώρων και με νέα τέλη κυκλοφορίας στη βάση της παλαιότητας των αυτοκινήτων.Το υπουργείο Οικονομικών εκτιμούσε ότι τα μέτρα θα συνέβαλλαν στην αύξηση των δημοσίων εσόδων κατά 0,8% του ΑΕΠ τα οποία σε συνδυασμό με αύξηση των εσόδων κατά 0,2% του ΑΕΠ που θα προέρχονταν από την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής θα κρατούσαν το έλλειμμα του 2009 στα επίπεδα του 3,7% του ΑΕΠ.Με βάση τα στοιχεία της εκτέλεσης του προϋπολογισμού για το πρώτο εξάμηνο του 2009 διαπιστωνόταν ότι κανένα μέτρο δεν μπορούσε να ανακόψει τη δημοσιονομική εκτροπή.Το πρώτο εξάμηνο του 2009 το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού έφθανε στα 17,48 δισ. ευρώ ή το 7,3% του ΑΕΠ.Στο ίδιο διάστημα το πρωτογενές έλλειμμα έφθανε το 4,5% του ΑΕΠ περίπου τετραπλάσιο από το αντίστοιχο του 2008 στο 1,2%.Η αύξηση του ελλείμματος προερχόταν κατά 56,9% από τον τακτικό προϋπολογισμό και κατά 43,1% από τον προϋπολογισμό δημοσίων επενδύσεων.

ΕΛΛΕΙΜΜΑ ΚΡΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ

ΕΤΟΣ % 2004 7,4 2005 5,2 2006 2,9 2007 3,7 2008 7,7 2009 12,7

Στη βάση αυτή ήταν επίσης αναμενόμενη η αύξηση του ετήσιου δανεισμού από τα 40 δισ. ευρώ που είχε αρχικώς υπολογισθεί στα 56 δισ. ευρώ τον Οκτώβριο και περί τα 70 δισ. ευρώ στο τέλος του 2009.

(ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΚΕΡΔΟΣ ΣΤΙΣ 27/7/2010)

Τα οικονομικά των ελλειμμάτων (Μέρος Γ')
Του Σαράντου Λέκκα

Την άνοιξη του 2009 τα δεδομένα ήταν τέσσερα:- Η Ελλάδα βρισκόταν από το 2008 σε τροχιά Κοινοτικής επιτήρησης με βάση τα στοιχεία του 2007, η οποία ενεργοποιήθηκε τον Μάρτιο του 2009 όταν διαπιστώθηκε ότι τόσο το έλλειμμα του 2008 όσο και του 2009 θα ήταν πάνω από το 3%.- Τα έσοδα λόγω των επιπτώσεων της κρίσης κινούνται με ρυθμό 4% έναντι στόχου για το 2009 της τάξεως του 13%.- Το έλλειμμα του 2008 παρουσίασε πρωτοφανή άνοιγμα της τάξεως των 5,72 δισ. ευρώ.- Τα στοιχεία για την παραγωγή, τις εξαγωγές, την κατανάλωση και την απασχόληση έδειχναν ότι το 2009 θα ήταν έτος χαμηλής πτήσης σε σχέση με τα έτη που ακολούθησαν την ένταξή μας στην ευρωζώνη.Μαγικές λύσεις δεν υπήρχαν.Οι απαιτήσεις των καιρών επέβαλλαν σοβαρότητα, επανεξέταση των δαπανών, αφού για παράδειγμα ήταν αδιανόητο ο ΟΣΕ να χρεώνει ημερησίως τον Ελληνα φορολογούμενο με 3 εκατ. ευρώ, προς δαπάνες που θα διαμορφώνουν προοπτικές παραγωγής και απασχόλησης και κυρίως αλλαγή τρόπου σκέψης και δράσης από όλους τους κανονικούς εταίρους.Οπως αναφέραμε ήδη, όταν χτίσθηκε ο προϋπολογισμός του 2009, δύο ήταν τα δεδομένα:Πρώτον, ο ρυθμός ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας προσγειωνόταν σε επίπεδα στασιμότητας και Δεύτερον, η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση πολιορκούσε την ελληνική πραγματική οικονομία.Και τα δύο αυτά δεδομένα η ομάδα Αλογοσκούφη τα γνώριζε, όμως έχοντας πιθανότατα στο πίσω μέρος του μυαλού της την προοπτική ελαστικοποίησης του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης προχώρησε στη συγγραφή ενός εξωπραγματικού προϋπολογισμού.Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος γκουρού των οικονομικών για να καταλάβει ότι η τάση μεταβολής των φορολογικών εσόδων (ελαστικότητα) δεν μπορεί να είναι υπερδιπλάσια της αύξησης του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος.Και μόνο αυτό το γεγονός έδειχνε ότι ο προϋπολογισμός του 2009 ήταν εκ της γέννησής του υπό αναθεώρηση.Το εντυπωσιακό είναι ότι και ο προϋπολογισμός του 2008 παρουσίαζε, όπως αποκαλυπτόταν, την ίδια παθογένεια.Σύμφωνα με τα απολογιστικά στοιχεία, η διεύρυνση του ελλείμματος του κρατικού προϋπολογισμού 2008 οφείλετο αποκλειστικά στον τακτικό προϋπολογισμό και δη στην απογοητευτική πορεία των εσόδων και πολύ λιγότερο των δαπανών.Οι μεγαλύτερες απώλειες εντοπίζονται στα έσοδα από το ΕΤΑΚ και το πετρέλαιο θέρμανσης, καθώς και για τα δύο υπήρχε καθυστέρηση στην υλοποίησή τους.Εάν προσθέσουμε τη μείωση των εσόδων από τον ΦΠΑ, από το τέλος ταξινόμησης αυτοκινήτων, από τον φόρο νομικών προσώπων και από τον φόρο μεταβίβασης ακινήτων ελέω της κάμψης της οικονομικής δραστηριότητας τότε η υστέρηση των εσόδων δικαίως έφθανε τα 2,3 δισ. ευρώ.Δηλαδή τα έσοδα του τακτικού προϋπολογισμού είχαν αυξηθεί κατά 6% έναντι ετήσιου στόχου 12,2%.Στον αντίποδα οι δαπάνες είχαν αυξηθεί με ρυθμό 10,3% έναντι ετήσιου στόχου 5,6% με τις πρωτογενείς δαπάνες να είχαν αυξηθεί κατά 9,3% έναντι στόχου 5,2% και οι πληρωμές για τόκους κατά 14% έναντι στόχου 7,2%.Αποτέλεσμα με το επικαιροποιημένο Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης το έλλειμμα του 2008 να φθάσει το 3,7% έναντι αρχικού στόχου 1,5% και αναθεωρημένου 2,5% όταν το έλλειμμα του 2007 κατεγράφετο στο 3,5%.Για το 2009 οι προβλέψεις ήθελαν έλλειμμα 3,7% έναντι αρχικής πρόβλεψης 2%.Η αναθεώρηση των εσόδων του 2009 έφθανε τα 2,5 δισ. ευρώ και αυτό υπό την αίρεση ότι η ανάπτυξη θα ήταν της τάξεως του 1,1%, διότι σε διαφορετική περίπτωση η υστέρηση των εσόδων θα ήταν υψηλότερη, αφού η κάμψη της οικονομικής δραστηριότητας θα είχε αντίκτυπο στην άμεση και έμμεση φορολογία και στη μη επαλήθευση των εσόδων από τη ρύθμιση εκκρεμών φορολογικών υποθέσεων.Η δυσμενής συγκυρία λόγω της χρηματοπιστωτικής κρίσης παρείχε την εύκολη και ανώδυνη δικαιολογία για την κάλυψη των αιτιών υστέρησης των εσόδων, το πρόσφατο παρελθόν όμως έδειχνε ότι το πρόβλημα με τα έσοδα εντοπιζόταν στη φοροδιαφυγή.Η ένταση του φαινομένου ήταν μεγάλη.Ο περιορισμός του επιβαλλόταν, αφού θα συνέβαλλε στη μείωση των ελλειμμάτων. Το μέγεθος της φοροδιαφυγής προσδιοριζόταν από δύο παράγοντες, την πιθανότητα αποκάλυψης της φοροδιαφυγής και το ύψος της ποινής.Εάν ο φοροεισπρακτικός μηχανισμός και οι φορολογικοί έλεγχοι αύξαναν την πιθανότητα αποκάλυψης του φοροδιαφεύγοντος και οι ποινές ήταν ορθολογικές στη βάση της σοβαρότητας της παράβασης τότε τα πράγματα θα άλλαζαν άρδην.Επιπλέον, μέτρο αντιμετώπισης της φοροδιαφυγής επιβαλλόταν να είναι και η κατάργηση των ρυθμίσεων για την περαίωση εκκρεμών φορολογικών υποθέσεων με εξαιρετικά ευνοϊκούς όρους για τους ασυνεπείς φορολογουμένους.Βέβαια, περιστολή των ελλειμμάτων επιβαλλόταν να γίνει και με τη βοήθεια της συγκράτησης των δαπανών.Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ενωση με δαπάνες λιγότερες κατά 30% σε σχέση με αυτές που πραγματοποιούμε η τελική επίδραση στην οικονομία θα είναι ακριβώς η ίδια μιας και πλήθος δαπανών δεν έχει παραγωγικό χαρακτήρα.Στη βάση αυτή επιβαλλόταν από τη μια πλευρά η αναδιάταξη των δαπανών και από την άλλη η περιστολή της σπατάλης.

Ο κ. Σαράντος Λέκκας είναι οικονομολόγος

(ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΚΕΡΔΟΣ ΣΤΙΣ 4/7/2010)

Η αμφισβήτηση του 2009

Του Σαράντου Λέκκα*
Η λήψη απόφασης πρόωρων εκλογών με σκοπό την αντιμετώπιση της κρίσιμης κατάστασης των δημόσιων οικονομικών και την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής, εκ των πραγμάτων υποδήλωνε τις άσχημες προοπτικές της ελληνικής οικονομίας και την αβεβαιότητα αντιμετώπισης της μακροοικονομικής σταθερότητας.Κατά την προεκλογική περίοδο των εκλογών της 4ης Οκτωβρίου 2009 το μέγεθος του δημοσίου ελλείμματος και το ύψους του δημοσίου χρέους μετετράπη σε πεδίο σκληρής αντιπαράθεσης.Η αιτία ήταν οι συνεχείς αναθεωρήσεις του ελλείμματος και κυρίως το ακριβές μέγεθός του για τα έτη 2008 και κυρίως για το 2009.Το έλλειμμα του 2008 είχε αναθεωρηθεί 6 φορές από τα τέλη του 2007, ενώ το έλλειμμα του 2009 είχε αναθεωρηθεί 5 φορές.Για το 2008 ο αρχικός στόχος του ελλείμματος ήταν 1,6% του ΑΕΠ, πήγε στο 2,3% με το προσχέδιο του προϋπολογισμού του, στο 2,5% με τον προϋπολογισμό του 2009, στο 3,7% με την αναθεώρηση του Προγράμματος Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΠΣΑ), στο 5% τον Μάρτιο του 2009, στο 5,7% τον Σεπτέμβριο του 2009 και στο 7,7% τον Οκτωβρίου του 2009.Για το 2009 η αρχική πρόβλεψη μέσω του ΠΣΑ του 2007 ήταν 0,8%, πήγε στο 1,8% με το προσχέδιο προϋπολογισμού 2009, στο 2% με τον προϋπολογισμό του 2009, στο 3,7% με το ΠΣΑ του 2009, στο 6% τον Σεπτέμβριο του 2009 και στο 12,5% τον Οκτώβριο του 2009.Πώς φθάσαμε όμως σε αυτά τα επίπεδα;Η δημοσιονομική εκτροπή για το 2009 ήταν αναμενόμενη εάν σκεφθούμε το διεθνές και το εγχώριο πολιτικοοικονομικό περιβάλλον.Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση, που είχε ξεκινήσει από τις ΗΠΑ το καλοκαίρι του 2007, ήταν λογικό να χτυπήσει και την ελληνική οικονομία το 2008 και το 2009.Ολες οι προβλέψεις την άνοιξη του 2009, για τον ρυθμό ανάπτυξης της χώρας μας από φερέγγυους διεθνείς οργανισμούς, κινούνται μεταξύ του 0,2% και του 1,1%, πράγμα που οδηγούσε στο ασφαλές συμπέρασμα ότι η ελληνική οικονομία το 2009 θα προσγειωνόταν σε επίπεδα πρωτόγνωρα για την εποχή του ευρώ.Βέβαια, όπως συμβαίνει σε πλήθος θεμάτων, έτσι και το ύψος του ρυθμού ανάπτυξης έγινε αφορμή πολιτικών και τεχνοκρατικών διενέξεων.Η ελληνική κυβέρνηση, μέσω του Προγράμματος Σταθερότητας και Ανάπτυξης, πρόβαλε δύο εκδοχές, την καλή του 1,1% και την απαισιόδοξη του 0,5%, η Τράπεζα της Ελλάδος κινήθηκε στα επίπεδα του απαισιόδοξου σεναρίου της κυβέρνησης, δηλαδή στο 0,5% και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κινήθηκε χαμηλότερα στην περιοχή του 0,2%.Οποια εκδοχή και εάν αποδεχόμασταν, τα συμπεράσματα που μπορούσαμε να βγάλουμε ήταν δύο. Πρώτον, το επιχείρημα που ήθελε την Ελλάδα ανεπηρέαστη από την κρίση καταρριπτόταν και μάλιστα με ηχηρό τρόπο και δεύτερον, η προσγείωση της ελληνικής οικονομίας γινόταν με τρόπο βίαιο και άκρως αιφνιδιαστικό.Κατά το 2009 οι περισσότερες και ισχυρότερες οικονομίες της υφηλίου αναμένονταν να λειτουργήσουν εν μέσω ύφεσης και μάλιστα ύφεσης που θεωρείται ως η μεγαλύτερη από το 1929.Ηδη από το δεύτερο εξάμηνο του 2008 οι ισχυρότερες οικονομίες του κόσμου βρίσκονταν σε ύφεση, εκπληρώνοντας τον τεχνικό όρο που θέλει αρνητικούς ρυθμούς για δύο συνεχή τρίμηνα.Για τη χώρα μας, μία σημαντική παράμετρος ήταν το χτίσιμο του προϋπολογισμού 2009 στη βάση αισιόδοξων παραμέτρων.Για παράδειγμα, η ελαστικότητα των φορολογικών εσόδων για το 2009 υπολογιζόταν στα επίπεδα του 2,2%, δεδομένου ότι η ονομαστική αύξηση του ΑΕΠ υπολογιζόταν στο 5,9%, ενώ η αύξηση των φορολογικών εσόδων στο 13,2%.Εάν σκεφθούμε ότι κατά την τελευταία δεκαετία η ελαστικότητα των φόρων δεν έχει ξεπεράσει το 1,45%, τότε εύκολα συνάγονταν το συμπέρασμα ότι σε περιόδους δημοσιονομικών και πιστωτικών κρίσεων επίπεδα ελαστικότητας της τάξεως του 2,2% φαντάζουν εξωπραγματικά .Οπως είναι γνωστό, ελαστικότητα φόρων άνω του 1 δείχνει υπερφορολόγηση και κάτω του 1 φοροδιαφυγή.Στη βάση αυτή, ελαστικότητα φόρων της τάξεως του 2,2% εδείχνε τάση υπερφορολόγησης, που στην περίοδο διεθνούς ύφεσης δυστυχώς το μόνο που επιτυγχάνονταν ήταν ο προϋπολογισμός τού 2009 να θεωρείται από την ψήφισή του ανεφάρμοστος και υπό επανεξέταση.Η επανεξέταση των δεδομένων του προϋπολογισμού 2009 ήρθε τελικά πιο σύντομα από ό,τι περίμεναν οι περισσότεροι αναλυτές, μέσω του Επικαιροποιημένου Προγράμματος Σταθερότητας κατά τον Ιανουάριο του 2009.Σύμφωνα με αυτό, το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης θα διαμορφωνόταν στο 3,7% του ΑΕΠ το 2009, στο 3,2% το 2010 και στο 2,6% το 2011.Στην ουσία, η Ελλάδα ζητούσε τριετή περίοδο προσαρμογής, ενώ η Κομισιόν απαιτούσε μείωση του ελλείμματος σε περίοδο διετίας.Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα ήταν υπότροπος, παρά το γεγονός ότι ενώ βγήκε από την επιτήρηση το 2006, το επόμενο έτος 2007 ξεπέρασε ξανά το ανώτατο επιτρεπτό όριο του 3% αναφορικά με το δημοσιονομικό της έλλειμμα και παρά το γεγονός ότι η υπέρβαση του ορίου κατά τη διετία 2007-2008 δεν οφειλόταν στη χρηματοπιστωτική κρίση που χτυπούσε την παγκόσμια οικονομία από το καλοκαίρι του 2007, εντούτοις η αυστηρότητα των οργάνων της ευρωζώνης ήταν ενδεικτική του τρόπου που θα αντιμετωπιζόταν πλέον η Ελλάδα.Κάλλιστα θα μπορούσαν να δώσουν τριετή περίοδο για την επαναφορά του ελλείμματος σε επιτρεπτά επίπεδα, αφού η διεθνή τάση θέλει τη δημοσιονομική επέκταση ως λύση μονόδρομο για την έξοδο από την κρίση.Μία χώρα όπως η Ελλάδα, με συμμετοχή στο ΑΕΠ της ευρωζώνης που δεν ξεπερνά το 2%, στην ουσία δεν μπορούσε να δημιουργήσει κανένα πρόβλημα ούτε στο ευρώ, ούτε στη γενικότερη φυσιογνωμία της Ενωσης.Εξάλλου, ήδη τιμωρούνταν από τις αγορές με την αύξηση τόσο του επιπλέον επιτοκίου όσο και με την αύξηση των ασφαλίστρων. Τα όργανα της ευρωζώνης εξαντλούσαν την αυστηρότητά τους σε μία περίοδο που οι συσταλτικές δημοσιονομικές πολιτικές το μόνο που τελικά θα επιτύγχαναν είναι να ρίξουν μία χώρα στα βαθύτερα επίπεδα της ύφεσης.Εντύπωση προκαλούσε η προτροπή των οργάνων της ευρωζώνης σε πολιτικές και πρακτικές που κινούνται αντίθετα στο ρεύμα της εποχής.Βέβαια τα προβλήματα της χώρας δεν ήταν καινούργια. Σε αυτό κανείς δεν διαφωνούσε. Επίσης μέτρα που θα έφερναν σε πλήρη απόγνωση την παραγωγική βάση της χώρας δεν ήταν δυνατόν να προτείνονται ως λύσεις - θεραπεία των δημοσιονομικών ελλειμμάτων. Νέοι φόροι σε περίοδο ύφεσης και περιορισμού της ζήτησης δεν θα γεμίσουν τα ταμεία του κράτους, το αντίθετο μάλιστα θα αδρανοποιήσουν πλήρως τους παραγωγικούς μηχανισμούς της χώρας, με αποτέλεσμα τις πτωχεύσεις και την αύξηση της ανεργίας. Στην περίπτωση της Ελλάδος δεν μπορούσαμε την άνοιξη του 2009 να ομιλούμε για νέους φόρους, από τη στιγμή που δεν μπορούσαμε να εισπράξουμε ούτε αυτούς που είχαν βεβαιωθεί κατά το παρελθόν.Σύμφωνα με το Ελεγκτικό Συνέδριο, τα ανείσπρακτα ποσά που είχαν βεβαιωθεί από φόρους, τέλη και διάφορα έσοδα στο τέλος του 2007 ανέρχονταν στα 35 δισ. ευρώ, εκ των οποίων μετά την παραγραφή 3,52 δισ. ευρώ, τα υπόλοιπα 31,48 δισ. ευρώ ήταν προς είσπραξη. Η αδυναμία του φοροεισπρακτικού μηχανισμού διαφαινόταν από το γεγονός ότι τα ανείσπρακτα στο τέλος του 2003 έφθαναν τα 11,5 δισ. ευρώ, πράγμα που σημαίνει ότι την τετραετία 2004-2007 αυξήθηκαν κατά 174% περίπου ή κατά 19,98 δισ. ευρώ.
Το ποσό των ανείσπρακτων φόρων έφθανε το 12,8% του ΑΕΠ (245,81 δισ. ευρώ του 2008). Το ποσό των ανείσπρακτων φόρων αντιστοιχούσε στο σύνολο περίπου των έμμεσων φόρων ενός έτους. Οσο η φοροδιαφυγή κάλπαζε, όσο οι βεβαιωμένοι φόροι δεν εισπράττονταν και όσο οι επιπτώσεις της διεθνούς κρίσης χτυπούσαν την πραγματική οικονομία, ήταν τουλάχιστον εξωπραγματικό να συζητούμε για νέους φόρους.
Ο κ. Σαράντος Λέκκας είναι οικονομολόγος

(ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΚΕΡΔΟΣ ΣΤΙΣ 27/6/2010)