Αδήριτος ανάγκη η ιδέα του συνταγματικού φρένου χρέους
ΤΟΥ ΣΑΡ. ΛΕΚΚΑ

Η συνταγματική κατοχύρωση της δημοσιονομικής ορθοδοξίας για τα κράτη μέλη της ευρωζώνης, ώστε να μην ξαναεπαναληφθεί το φαινόμενο της κρίσης χρέους που ταλανίζει τα κράτη της Ενωσης τους τελευταίους μήνες, τίθεται από τη Γερμανία ως το σημαντικότερο τμήμα ενός πλαισίου πρόβλεψης ικανού να αντιμετωπίσει τα φαινόμενα των ελλειμμάτων και των χρεών εν τη γενέσει τους.Κατ' αρχήν η ιδέα του συνταγματικού φρένου χρέους δεν είναι της Γερμανίας. Η πρώτη διδάξασα είναι η Ελβετία που το 2001 έθεσε στο Σύνταγμά της ανώτατο όριο ελλείμματος το 3% ως προς το ΑΕΠ. Ακολούθησε η Γερμανία με συνταγματική πρόβλεψη να μην ξεπερνά το ετήσιο έλλειμμα το 0,35% από το 2016 και η Πολωνία.Η συνταγματική κατοχύρωση της δημοσιονομικής ορθοδοξίας με συγκεκριμένα επιτρεπτά όρια κατά την προσωπική μας άποψη πρέπει να υπάρχει.Ο πολιτικός ανταγωνισμός που υπάρχει και που σε ορισμένες χρονικές περιόδους, όπως κατά τις προεκλογικές, είναι ιδιαίτερα έντονος, οδηγεί σε πλειοδοσίες τέτοιας μορφής που ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός είναι δεδομένος.Οι πολιτικοί εκ της φύσεώς τους δεν έχουν άλλη διέξοδο παρά της ανταγωνιστικότερης πρότασης προς το εκλογικό σώμα που τους εκλέγει σε σχέση με τον βασικό αντίπαλό τους.Ειδικά μεταξύ των κομμάτων εξουσίας έχουμε δει κατά το παρελθόν κωμικοτραγικές καταστάσεις πλειοδοσίας, όπως για παράδειγμα για το ύψος των συντάξεων που έμειναν στην ιστορία.Η ανάκτηση της εξουσίας ή η επανεκλογή προσδιορίζει όρους δραστηριοποίησης που οι υπό φυσιολογικές συνθήκες δεν θα υιοθετούνταν.Ομως το δέλεαρ της εξουσίας είναι ισχυρό, όπως ισχυρότατη είναι και η αδυναμία των ψηφοφόρων να κατανοήσουν το μέγεθος των προβλημάτων που σε βάθος χρόνου θα ανακύψουν από τις ψηφοθηρικές πλειοδοσίες χωρίς όρια.Στη βάση αυτή και εφόσον η αυτοπειθαρχία είναι λέξη που μόνο ως αστείο ακούγεται στην πλευρά των πολιτικών, τότε θα πρέπει να υπάρχουν πλαίσια πειθαρχίας.Η συνταγματική κατοχύρωση της δημοσιονομικής τάξης πρέπει να υπάρχει, πλην όμως πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις ακραίες καταστάσεις που κατά διαστήματα εμφανίζονται στην παγκόσμια οικονομία και οι οποίες σε πλείστες των περιπτώσεων έχουν υπόβαθρο την ιδιωτική και όχι την δημόσια οικονομία.Η τελευταία χρηματοπιστωτική κρίση ήταν αποτέλεσμα της απουσίας ελέγχου των περίτεχνων χρηματοπιστωτικών εργαλείων, καθώς και της απληστίας μίας μερίδας τεχνοκρατών.Το βάθος της απληστίας ήταν τέτοιας μορφής που συμπαρέσυρε στη δίνη της επιχειρήσεις, οργανισμούς και κράτη.Η μετατροπή της κρίσης από χρηματοπιστωτική σε δημοσιονομική και τελικά σε κρίση χρέους οφείλεται στις παρεμβάσεις των κυβερνήσεων για να μην υπάρξει οικονομικός Αρμαγεδών.Στην ουσία ο ιδιωτικός τομέας τορπίλισε τη δημοσιονομική ισορροπία και οδήγησε σε καταστάσεις πρωτόγνωρες κυβερνήσεις και φορολογούμενους.Το βασικό συμπέρασμα που μπορούμε να εξάγουμε από τη μεγαλύτερη από το 1930 χρηματοπιστωτική κρίση είναι ότι η απουσία θεσμοθετημένων ορίων, εντός των οποίων πρέπει να δραστηριοποιείται ο ιδιωτικός τομέας, οδηγεί σε αναγκαστικές παρεμβάσεις από την πλευρά του Δημοσίου που καταληκτικά οδηγούν σε κρίσεις χρέους.Το ορθό είναι να υπάρχει συνταγματικό ανώτατο όριο ελλειμμάτων και χρεών με προβλέψεις όμως έκτακτων συνθηκών.Τέτοιες μπορεί να είναι το αρνητικό πρόσημο στην ανάπτυξη, η διόγκωση των τιμών των καυσίμων και γενικά προβλέψεις ακραίων καταστάσεων.Εξάλλου στο γερμανικό Σύνταγμα υπάρχουν προβλέψεις για αυξημένα ελλείμματα σε περιόδους ύφεσης και δυσμενών καιρικών φαινόμενων, πλην όμως η έγκριση της χρηματοδότησής τους απαιτεί αυξημένη πλειοψηφία στη Βουλή.Οι προβλέψεις αυτές είναι αναγκαίες, διότι όπως είδαμε κατά την τελευταία τριετία εάν δεν υπήρχαν οι δημοσιονομικές παρεμβάσεις και είχαν αφεθεί στην τύχη τους μεγάλες επιχειρήσεις, τράπεζες αλλά και ολόκληροι κλάδοι (αυτοκινητοβιομηχανία ΗΠΑ), σήμερα θα μιλάγαμε για ύφεση ανώτερη εκείνης της δεκαετίας του 1930.Μονολιθικά συνταγματικά όρια χωρίς προβλέψεις θα μπορούσαν να υπάρξουν εάν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί της ιδιωτικής δραστηριότητας ήταν τέτοιας μορφής, από τεχνολογική και ηθική πλευρά, που να αφαιρούσαν κάθε περίπτωση εκτροπών ανάλογων εκείνων με τα στεγαστικά δάνεια χαμηλής φερεγγυότητας που θεωρούνται ακόμη και σήμερα ως το υπόβαθρο της μεγαλύτερης από το 1930 διεθνούς κρίσεως.

Ο κ. Σαράντος Λέκκας είναι οικονομολόγος

(ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΚΕΡΔΟΣ ΣΤΙΣ 13/2/2011)

Η πολιτική διαχείριση της κρίσης.
ΤΟΥ ΣΑΡ. ΛΕΚΚΑ

Μερικές φορές η πορεία των πραγμάτων είναι τέτοια που οι θύτες και τα θύματα συμπορεύονται προς μια κατεύθυνση ταυτιζόμενων συμφερόντων. Τα θύματα της χρηματοπιστωτικής κρίσης οι απλοί φορολογούμενοι πολίτες και οι θύτες της μεγαλύτερης από το 1930 κρίσης είχαν, όπως φάνηκε στις ενδιάμεσες εκλογές των ΗΠΑ στις αρχές Νοεμβρίου 2010, τον ίδιο στόχο, τον πρόεδρο Ομπάμα. Η αφετηρία τους είναι διαφορετική όμως ο κοινός στόχος διαμόρφωσε συνθήκες συμπόρευσης, ενώ υπό φυσιολογικές συνθήκες θύματα και θύτες θα έπρεπε τουλάχιστον να βρίσκονταν σε κατάσταση πλήρους αντιπαλότητας.Η κυβέρνηση Ομπάμα δεν έχει ευθύνες για την κρίση και την ύφεση που ακολούθησε, όμως στα μάτια των απλών πολιτών τα άτομα που κυβερνούν έχουν την ευθύνη των δυσμενών καταστάσεων που τους περιβάλλουν.Αρα η καταψήφιση της κυβέρνησης λειτουργεί ως μηχανισμός αποσυμπίεσης της συσσωρεμένης κατακραυγής από τις επιπτώσεις της χρηματοπιστωτικής κρίσης.Από την άλλη πλευρά, ο στόχος των θυτών της ύφεσης είναι να μην υπάρχουν αλλαγές συρρίκνωσης της επιρροής τους και κυρίως μεταβολές του πλαισίου δραστηριότητάς τους προς την κατεύθυνση μεγαλύτερων ελέγχων.Το αποτέλεσμα των εκλογών για το Κογκρέσο όπου ο έλεγχος της Βουλής των Αντιπροσώπων και της Γερουσίας πέρασε στα χέρια των Ρεπουμπλικανών πέρα του γεγονότος ότι κάθε πολιτική δράση στον οικονομικό κυρίως τομέα πρέπει να έχει τη συναίνεση για να μην ισχυρισθούμε την έγκριση των Ρεπουμπλικανών σημαίνει και νίκη των μεγάλων εταιρειών του τραπεζικού ασφαλιστικού και πετρελαϊκού τομέα και φυσικά των λόμπι που τα εκπροσωπούν.Τα λόμπι αυτά πίεζαν όλο το διάστημα που προηγήθηκε των ενδιάμεσων εκλογών προς την κατεύθυνση ανατροπής των μεταρρυθμίσεων που προωθούσε ο πρόεδρος Ομπάμα.Παρ' ότι όλες οι μεταρρυθμίσεις που προωθούνταν ήταν χαμηλού βεληνεκούς με την έννοια ότι αντιμετώπιζαν τις καταστάσεις με τον πιο ανώδυνο τρόπο, εν τούτοις τα λόμπι επεδίωκαν την παραμονή του πλαισίου δραστηριότητας τους στη μορφή που γνωρίζαμε πριν από την κρίση.Στην ουσία δεν ήθελαν καμία μεταβολή, πιστεύοντας ότι ο παράγοντας χρόνος θα επουλώσει πληγές και θα οδηγήσει στη λήθη τις πρακτικές που οδήγησαν στη μεγαλύτερη κρίση από το 1930.Οπως και να έχει, θύτες και θύματα, ξεκινώντας από διαφορετικές αφετηρίες λειτούργησαν με τρόπο που καταληκτικά τα θύματα ενήργησαν άθελά τους ως εντεταλμένα όργανα των θυτών.Εάν τα θύματα της κρίσης γνώριζαν ότι έμμεσα θέτουν με την ψήφο τους προσκόμματα για τη μεταβολή του υπόβαθρου που εξέθρεψε την κρίση και εάν γνώριζαν ότι η πραγματική πρόθεση της κυβέρνησης ήταν να θέσει όρια στην απληστία των τεχνοκρατών ίσως ψήφιζαν διαφορετικά.Ομως, κανένας δεν προπαγάνδισε προς αυτή την κατεύθυνση, ούτε η ίδια η κυβέρνηση Ομπάμα, η οποία ούτως ή άλλως δεν είχε την πρόθεση για σημαντικές και ουσιαστικές μεταβολές.Στην ουσία η αποψίλωση της δύναμης της κυβέρνησης Ομπάμα ίσως και να αποτελεί θείο δώρο για τα εντεταλμένα κυβερνητικά όργανα που προωθούσαν την αδράνεια και τη λήθη από τη μεταβολή των κακώς κειμένων.Παρά τον όγκο των παράπλευρων συνεπειών της κρίσης για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, ποτέ δεν υπήρχε σαφή πολιτική ένδειξη για δράση ουσίας.Η κυβέρνηση Ομπάμα αναλώθηκε σε φραστικές και πομπώδεις διακηρύξεις, όπως και σε λεκτική καταδίκη όλων εκείνων που με τις πράξεις τους και τις παραλείψεις τους οδήγησαν στη μεγαλύτερη χρηματοπιστωτική κρίση, χάνοντας πολύτιμο χρόνο.Η αδυναμία άμεσων κυρώσεων και άμεσων νομοθετικών πλαισίων ενίσχυσης του ρυθμιστικού και ελεγκτικού πλαισίου ήταν εμφανής από την πρώτη στιγμή που η κυβέρνηση Ομπάμα όρθωνε πάντα λεκτικά το ανάστημά της στις δυνάμεις της αγοράς και στους εκπροσώπους της.Η πολιτική διαχείριση της χρηματοπιστωτικής κρίσης και της ύφεσης που ακολουθεί δεν διαφέρει σε τίποτα από ανάλογες του παρελθόντος.Το όποιο ιδεολογικό περίβλημα δόθηκε, κατέπεσε γρήγορα, αφού αποδείχθηκε στην πράξη ότι μεγάλο μέρος των υποτιθέμενων αμύντορων είναι μίσθαρνα όργανα των λόμπι που στην κυριολεξία αφανώς κατευθύνουν την κυβερνητική διαχείριση.Ο πολιτικός κόσμος για μία ακόμη φορά μετρήθηκε και φάνηκε λίγος στις συνειδήσεις των απλών πολιτών.

Ο κ. Σαράντος Λέκκας είναι οικονομολόγος

(ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΚΕΡΔΟΣ ΣΤΙΣ 6/2/2011)

Αναδιανομή κεφαλαίων με το διαρκές έγκλημα του δημόσιου χρέους.
ΤΟΥ ΣΑΡ. ΛΕΚΚΑ

Αρκετές φορές συμβαίνει να αντιδρούμε και να σχολιάζουμε για αρκετό καιρό καταστάσεις που θίγουν τον οικογενειακό μας προϋπολογισμό και τις επενδυτικές μας δραστηριότητες όταν τα πράγματα δεν πηγαίνουν προς την κατεύθυνση που προσδοκούμε.Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι το γεγονός της πτώσης των χρηματιστηριακών αξιών μετά το σκάσιμο της φούσκας τη διετία 1999-2000 που οδήγησε στην απώλεια αποταμιευτικών πόρων δεκάδων δισ. δραχμών.Για πολλούς τότε συνέβη η μεγαλύτερη αναδιανομή κεφαλαίων που είχε συντελεστή στην ιστορία της χώρας.Η χρηματιστηριακή κατάρρευση έπληξε πολλά ελληνικά νοικοκυριά που πίστεψαν στο γρήγορο και αέναο πλούτο.Πλήθος επενδυτών όμως ανακάλυψε την άλλη πλευρά του χρηματιστηριακού παιχνιδιού, την ανάλγητη, την σκληρή, την απρόσωπη, ενώ ακόμη και σήμερα στηλιτεύουν τις πρακτικές και τα παιχνίδια εκείνης της εποχής.Μπορεί σήμερα να φαίνεται κυνικό, όμως, η προσωπική μας άποψη είναι ότι η μεγαλύτερη αναδιανομή κεφαλαίων δεν έγινε με τη φούσκα του Χρηματιστηρίου, αλλά γίνεται με το διαρκές έγκλημα του δημόσιου χρέους.Σύμφωνα με την εισηγητική έκθεση του προϋπολογισμού 2011 το δημόσιο χρέος στα τέλη του 2010 θα φθάσει τα 330,4 δισ. ευρώ ή το 142,5% του ΑΕΠ, ενώ στα τέλη του 2011 θα φθάσει τα 348,5 δισ. ευρώ ή το 152,6% του ΑΕΠ.Μεταξύ του 2008 και του 2011 η ποσοστιαία αύξηση του δημόσιου χρέους της γενικής κυβέρνησης θα είναι της τάξεως των 42,3 μονάδων και σε απόλυτα μεγέθη της τάξεως των 87 δισ. ευρώ.Για την αποπληρωμή (χρεολύσια) και την εξυπηρέτηση (τόκοι) του δημόσιου χρέους την περίοδο 2000-2010 το ελληνικό Δημόσιο έχει καταβάλει 330,2 δισ. ευρώ!Δηλαδή κατά τη δεκαετία του 2000 καταβάλαμε στους πιστωτές μας κεφάλαια που αντιστοιχούν στο ύψος του σημερινού χρέους .Στη βάση αυτή η μεγαλύτερη ιστορικά και από ιδρύσεως του ελληνικού κράτους αναδιανομή κεφαλαίων συντελείται μέσω της εξυπηρέτησης και αποπληρωμής του δημόσιου χρέους.Οι δαπάνες αυτές στην ουσία αποτελούν μεταφορά εισοδήματος από το σύνολο του πληθυσμού προς αυτούς που κατέχουν ομόλογα και έντοκα γραμμάτια του ελληνικού Δημοσίου.Εάν λάβουμε υπόψη μας ότι οι ομολογιούχοι είναι ένα μικρό υποσύνολο του πληθυσμού, οι οποίοι κατά τεκμήριο ανήκουν στα υψηλά εισοδηματικά κλιμάκια τότε οι διανεμητικές επιπτώσεις είναι εμφανείς διά γυμνού οφθαλμού.Το βάρος για τους απλούς πολίτες είναι ιδιαίτερα μεγάλο, αφού σε αντίθεση με την αναδιανομή που έγινε μέσω του σκασίματος της φούσκας του Χρηματιστηρίου, όπου χάθηκαν αποταμιεύσεις, κατά την εξυπηρέτηση και αποπληρωμή του χρέους χάνεται εισόδημα από έμμεσους και άμεσους φόρους και επιπλέον κοινωνικές δαπάνες που σε περιόδους ύφεσης είναι ιδιαιτέρα αναγκαίες.Για να κατανοήσουμε πιο εύκολα το βάρος που πέφτει στους ώμους των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων αρκεί να σκεφθούμε ότι ο λόγος των δαπανών για τόκους προς το ΑΕΠ δείχνει πόσο πρέπει να αυξηθεί η μέση φορολογική επιβάρυνση για να χρηματοδοτηθούν οι δαπάνες για τόκους.Για παράδειγμα το 2011 υπολογίζεται ότι οι δαπάνες για τόκους θα φθάσουν τα 15,9 δισ. ευρώ ή στο 7% του ΑΕΠ.Δηλαδή οι δαπάνες για τόκους κατά το 2011 θα ξεπεράσουν τα έσοδα που προβλέπονται ότι θα εισπραχθούν το ίδιο έτος από τον φόρο εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων και που προϋπολογίζονται στο ποσό των 14,8 δισ. ευρώ.Αυτό το 7% θα πρέπει να εξευρεθεί είτε από την αύξηση των άμεσων και έμμεσων φόρων είτε από τις περικοπές δαπανών που διαφορετικά θα κατευθύνονταν στην υγεία, στην παιδεία, στην ασφάλεια, στον πολιτισμό.Δηλαδή η συντριπτική πλειονότητα των ομάδων μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος υφίσταται τεράστια αφαίμαξη πόρων μέσω της φορολογίας με ταυτόχρονη αποεπένδυση άυλων μορφών κρατικής παρέμβασης.Επιπλέον, εάν λάβουμε υπόψη ότι το 80% του δημόσιου χρέους έτους 2010 περί τα 264 δισ. ευρώ διακρατείται από ξένους επενδυτές, τότε η αναδιανομή κεφαλαίων συντελείται εις βάρος της εθνικής οικονομίας, αφού πόροι και μάλιστα ιδιαίτερα σημαντικοί μεταφέρονται κάθε χρόνο στο εξωτερικό.Εάν σκεφθούμε ότι την περίοδο 2000-2010 πληρώσαμε για τόκους και κεφάλαιο 330 δισ. ευρώ η απλή λογική θέλει το 80% δηλαδή 264 δισ. ευρώ να έφυγαν στο εξωτερικό.Δυσθεώρητη αφαίμαξη για τα επίπεδα της χώρας με ένα ΑΕΠ της τάξεως των 231,9 δισ. ευρώ - 2010 και τρομερή αναδιανομή κεφαλαίων για έναν λαό που ακόμη δεν έχει συνειδητοποιήσει ότι οι απώλειες της φούσκας του Χρηματιστηρίου είναι μηδαμινές σε σχέση με τις διαχρονικές απώλειες του δημόσιου χρέους.Για να βοηθήσουμε στην ενεργοποίηση των συνειδήσεων, αρκεί να πούμε ότι με όρους δραχμής οι δαπάνες που απαιτήθηκαν τη δεκαετία 2000-2010 για την αποπληρωμή και εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους έφθασε τα 112.447.500.000.000 δραχμές ή πιο απλά 112,5 τρισ. δραχμές.

Ο κ. Σαράντος Λέκκας είναι οικονομολόγος

(ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΙΣ 30/1/2011)