Πως δημιουργείται μια φούσκα.
Του ΣΑΡ. ΛΕΚΚΑ
Οικονομολόγου

Κάθε κερδοσκοπικό επεισόδιο στηρίζεται σε κάποιο υπόβαθρο. Η δημιουργία μιας φούσκας προϋποθέτει συγκεκριμένο εφαλτήριο. Συνήθως οι σπόροι ενός κερδοσκοπικού επεισοδίου σπέρνονται την περίοδο που γίνεται προσπάθεια επούλωσης των πληγών που έχει αφήσει το προηγούμενο. Οι σπόροι για παράδειγμα της πιστωτικής, χρηματιστηριακής και δημοσιονομικής κρίσης του 2008-2009 στην ουσία είχαν ριχτεί την περίοδο που η παγκόσμια οικονομία και πιο συγκεκριμένα η αμερικανική οικονομία προσπαθούσε να επουλώσει τις πληγές της από το σπάσιμο της φούσκας των μετοχών εταιρειών υψηλής τεχνολογίας.Περίοδος 1999-2000 η φούσκα των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας σπάει σε παγκόσμιο επίπεδο.Ο χρηματιστηριακός δείκτης Nasdaq της Wall Street, σύμβολο των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας καταρρέει το 2000 και μέχρι το 2002 χάνει το 82% της αξίας του, ενώ απογειώνεται κατά 6 τρισ. δολάρια.Η αμερικανική οικονομία προσγειώνεται απότομα, οι επενδύσεις σταματούν, η ανεργία εκτοξεύεται, ενώ το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου πολλαπλασιάζει την αβεβαιότητα που η οικονομική κρίση έχει ενσπείρει.Σε τέτοιες περιπτώσεις μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν. Η αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων περνούν μέσα από την αύξηση της ρευστότητας και της πιστωτικής επέκτασης με πρωταγωνιστή την κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ (Fed).Προτού ξεκινήσει η προσπάθεια, Μάιος του 2000, το βασικό επιτόκιο του αμερικανικού δολαρίου βρισκόταν στα επίπεδα του 6,5%. Η Fed με 13 κινήσεις μείωσε το επιτόκιο του δολαρίου στο 1% στα τέλη Ιουνίου 2003, έχοντας αποκλιμακώσει το κόστος του χρήματος κατά 550 μονάδες βάσης. Οι θεραπευτικές ιδιότητες των επιτοκίων είχαν αποτέλεσμα αφού αντιμετώπισαν την ύφεση που είχε παρουσιασθεί, όμως είχαν και παράπλευρες συνιστώσες μιας και το διεθνές οικονομικό σύστημα είδε τη ρευστότητα να πλεονάζει. Οι σπόροι της νέας φούσκας είχαν πέσει.Επειδή ο κόσμος ξεχνά εύκολα, επειδή η ανάπτυξη δημιουργεί αισιόδοξες προοπτικές, επειδή γρήγορα η δίωξη του μέγιστου κέρδους μετατρέπεται σε απληστία, η δημιουργία νέας φούσκας ήταν αναμενόμενη.Αυτή τη φορά το πεδίο κερδοσκοπίας βρέθηκε στη στεγαστική αγορά των ΗΠΑ και πιο συγκεκριμένα στη χορήγηση δανείων χαμηλής φερεγγυότητας (sub -prime loans). Μια αγορά που έφθασε την περίοδο της ακμής της να αποτελεί το 13% της συνολικής στεγαστικής πιστής των ΗΠΑ. Η μεγάλη ρευστότητα οδηγούσε στην αύξηση της ζήτησης για όλο και μεγαλύτερες αποδόσεις.Φυσικά η χορήγηση δανείων από τις τράπεζες έχει τα όριά της, αφού συμφωνά με τους πιστωτικούς περιορισμούς πρέπει να διακρατούν σε μετρητά το 8% των δανείων που χορηγούν ώστε να αντιμετωπίζουν περιπτώσεις μη ομαλής αποπλήρωσης των δανείων τους. Για να ξεφύγουν από τους περιορισμούς βρήκαν τη λύση των τιτλοποιήσεων.Πουλούσαν σε επενδυτικές τράπεζες τα δάνειά τους, εισέπρατταν άμεσα το προϊόν των δανείων τους με αποτέλεσμα εφόσον δεν υπήρχε κίνδυνος να χάσουν τα χρήματά τους να χαλαρώνουν τους ορούς δανειοδότησης χορηγώντας δάνεια ακόμη και σε περιπτώσεις οπού δεν υπήρχε καμία εγγύηση ομαλής αποπληρωμής τους.Οι επενδυτικές τράπεζες (οι ισχυρότερες είχαν κρατική υπόσταση όπως η Fannie Mae και η Freddie Mac) που αγόραζαν τα δάνεια, τα τιτλοποιούσαν και τα ομόλογα που εξέδιδαν τα πουλούσαν σε κάθε ενδιαφερόμενο πελάτη (Hedge Funds, συνταξιοδοτικά ταμεία, κ.τ.λ.).Η πολιτική παρέμβαση και εδώ ήταν έντονη, το 1999 επί προεδρίας Κλίντον (πρόεδρος ΗΠΑ 1993-2001) οι Fannie Mae και Freddie Mac στα πλαίσια της πολιτικής στέγης για τους φτωχούς πήραν εντολές χαλάρωσης των ορών που αγόραζαν στεγαστικά δάνεια από τις εμπορικές τράπεζες. Φυσικά η αναζήτηση όλο και μεγαλύτερων αποδόσεων ενίσχυε τη ζήτηση προϊόντων προς τιτλοποίηση με αποτέλεσμα οι χορηγήσεις να έχουν τέτοια μαζικότητα που τα όρια ασφαλείας να εξευτελισθούν πλήρως. Τα απλά ομόλογα έδωσαν τη θέση τους σε δομημένα και σε περίτεχνους τίτλους, οι οποίοι στηρίζονταν σε χρηματοοικονομικά μοντέλα και χρηματιστηριακούς δείκτες που στην πλειοψηφικά τους δεν μπορούσαν να εκλεχθούν.Οι επενδυτές αγόραζαν βασιζόμενοι τυφλά στις αξιολογήσεις και στις αποτιμήσεις των δομημένων τίτλων από τους πιστοληπτικούς οίκους παραγνωρίζοντας ότι δεν υπήρχε δευτερογενή αγορά, ότι η διαπραγμάτευση είναι δύσκολη και ότι η απουσία αξιόπιστων τιμών για τους δείκτες αναφοράς των περιπλοκών ομολόγων δεν προδίκαζαν ομαλές καταστάσεις.Το εντυπωσιακό είναι ότι η αύξηση της ζήτησης τέτοιων ομολόγων στηριζόταν στον υπερβολικό δανεισμό.Για παράδειγμα δανείζονταν σε ιαπωνικά γεν με μηδαμινό κόστος και στη συνεχεία κατεύθυναν τα κεφαλαία σε επενδύσεις υψηλού ρίσκου επιζητώντας 6πλάσιες αποδόσεις. Την περίοδο 2004-2006 η Fed θέλοντας να προστατεύσει την αμερικανική οικονομία από τις εμφανιζόμενες πληθωριστικές πιέσεις μιας και τα δεδομένα είχαν αλλάξει, με 17 ανοδικές κινήσεις αύξησε το βασικό επιτόκιο του αμερικανικού επιτοκίου κατά 425 μονάδες βάσης στο 5,25% στα τέλη Ιουνίους 2006.Η αύξηση του κόστους χρήματος είχε ως αποτέλεσμα το σπάσιμο της φούσκας των δανείων χαμηλής φερεγγυότητας.Οι απλοί δανειστές δεν μπορούσαν να αποπληρώσουν τα δάνειά τους μιας και οι δόσεις τους είχαν αυξηθεί μακράν των ικανοτήτων τους, οι εμπορικές τράπεζες έχοντας πουλήσει αυτά τα δάνεια δεν είχαν κανένα λόγω να αγωνιούν για την τύχη τους, οι επενδυτικές τράπεζες, οι οποίες κατέβαλαν τα τοκομερίσματα των δανείων που εξέδιδαν με τις εισπράξεις από αυτά τα δάνεια έκαναν στάση πληρωμών, οι επενδυτές που είχαν τιτλοποιημένα ομόλογα διαπίστωναν ότι αυτά δεν είχαν πλέον καμία αξία, ενώ οι νέοι τίτλοι δεν εύρισκαν αγοραστές μιας και το όλο σύστημα είχε χάσει την αξιοπιστία του.Η αξία των ακινήτων άρχισε να πέφτει, οι πλειστηριασμοί πολλαπλασιάσθηκαν, τα ακίνητα που έρχονταν στην κυριότητα των τραπεζών αυξάνονταν, οι κατασχέσεις έπαιρναν τη μορφή χιονοστιβάδας, αρκετοί δανειολήπτες έβλεπαν την αξία των ακινήτων τους να είναι χαμηλότερη από τα χρήματα που δανεισθήκαν για να τα αποκτήσουν, οπότε δεν είχαν κανένα λόγο να συνεχίζουν να τα αποπληρώνουν.Ο φαύλος κύκλος είχε ήδη ξεκινήσει για όλους.Ολοι επιζητούσαν μετρητά για να καλύψουν τις ανάγκες τους, οι πωλήσεις περιουσιακών στοιχειών (ακίνητα, μετοχές, ομόλογα) οδηγούσαν τις τιμές σε χαμηλότερα επίπεδα και οι πτωχεύσεις ήταν το φυσικό επακόλουθο. Αλλη μια φούσκα είχε σκάσει με τεράστιες επιπτώσεις για ολόκληρο τον κόσμο μιας και αγοραστές τοξικών ομολόγων υπήρχαν παντού. Αλλο ένα κερδοσκοπικό επεισόδιο έπαιρνε τέλος, όμως οι σπόροι για το επόμενο είχαν ήδη πέσει.Η Fed μπροστά στις επιπτώσεις που είχε λάβει η κρίση των αμερικανικών στεγαστικών δανείων για ολόκληρο τον κόσμο άρχισε να μειώνει τα επιτόκιά της, όπως έκαναν φυσικά και οι υπόλοιπες ισχυρές κεντρικές τράπεζες της υφηλίου.Αυτή την φορά έκανε ρεκόρ αφού με 10 πτωτικές κινήσεις από τον Σεπτέμβριο του 2007 και μέχρι τον Οκτώβριο του 2008 μείωσε το επιτόκιο του δολαρίου από τα επίπεδα του 5,25% σε μηδενικά επίπεδα για πρώτη φορά στην ιστορία των ΗΠΑ.