Ομοιότητες και διαφορές των δύο κρίσεων
ΤΟΥ ΣΑΡ. ΛΕΚKΑ

Είναι κοινά αποδεκτό ότι η τρέχουσα χρηματοπιστωτική κρίση μπορεί να συγκριθεί μόνο με την κρίση του 1929.Πολλοί ισχυρίζονται ότι η τρέχουσα κρίση θα έχει μεγαλύτερο βάθος και άρα μεγαλύτερα και καταστρεπτικότερα αποτελέσματα και αυτό για τον απλούστατο λόγο ότι τα σημερινά χρηματoοικονομικά εργαλεία είναι τόσο εξελιγμένα και έχουν τέτοιο βεληνεκές που κάλλιστα μπορούν να σκορπίσουν τον όλεθρο σε απόλυτο βαθμό.Ο στόχος του παρόντος σημειώματος είναι να αναδείξει τα κοινά σημεία που φυσικά υπάρχουν και εμμέσως αποδεικνύουν ότι ορισμένα από τα παθήματα του παρελθόντος δεν έγιναν μαθήματα και φυσικά τις διαφορές, οι οποίες και αυτές δείχνουν ότι το παρελθόν άλλοτε λειτουργεί ως οδηγός και άλλοτε ως κακός δάσκαλος. Κοινά σημεία των δύο κρίσεων.-Και οι δύο κρίσεις τόσο του 1929 όσο και του 2008 ξεκίνησαν από τις ΗΠΑ και στη συνέχεια εξαπλώθηκαν παντού. Του 1929 εξαπλώθηκε κυρίως στη Λατινική Αμερική, ενώ του 2008 κυρίως στην Ευρώπη.-Πριν και τις δύο κρίσεις είχαν προηγηθεί περίοδοι ανάπτυξης και μάλιστα ιδιαίτερα μακροχρόνιοι, από το 1921-1928 για την πρώτη και 2001-2007 για τη δεύτερη.-Πριν από τις δύο κρίσεις υπήρχε και μάλιστα σε μεγάλο βαθμό κλίμα ευφορίας και υλικής ευδαιμονίας.-Και των δύο κρίσεων είχαν προηγηθεί πρακτικές υψηλής ρευστότητας και υπερδανεισμού. Να θυμίσουμε ότι την περίοδο 1925-27 με απαίτηση των Βρετανών το βασικό επιτόκιο του δολαρίου είχε περιορισθεί στο επίπεδο του 3,5%, επίπεδο πρωτόγνωρο για τα δεδομένα της εποχής.-Τα υπόβαθρα και των δύο κρίσεων διαμόρφωσαν συγκεκριμένες μειονότητες. Το 1929 το χρηματιστηριακό μπουμ το διαμόρφωσε στο 1% ενός αμερικανικού πληθυσμού 120 εκατ. πολιτών και των 30 εκατομμυρίων οικογενειών που κατείχαν μετοχές και έπαιζαν τα διάφορα παιχνίδια του, ενώ το 2008 το πιστωτικό μπουμ διαμόρφωσε μία μειονότητα τεχνοκρατών που ονομάσθηκαν Golden Boys.-Με την εκδήλωση και των δύο κρίσεων αναδείχθηκε το πρόβλημα της αναχρηματοδότησης των δημοσίων χρεών, το 1929 η Γερμανία και το 2008-2010 η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Ιταλία και η Ιρλανδία είδαν το κόστος της λήψης δανείων να εκτοξεύεται σε υψηλά επίπεδα.-Και στις δύο κρίσεις τα χαρακτηριστικά στην πραγματική οικονομία ήταν ίδια : Πτωχεύσεις τραπεζών αλλά και επιχειρήσεων, μείωση παραγωγής, μείωση κατανάλωσης και εκτόξευση της ανεργίας σε υψηλά επίπεδα. Στις ΗΠΑ από το 1929 έως το 1932 η ανεργία αυξήθηκε από τα 3 εκατ. στα 12,5 εκατομμύρια άτομα.-Και για τις δύο κρίσεις η χρηματιστηριακή απαξίωση ήταν εντυπωσιακή. Το 1929 διήρκησε 4 χρόνια μέχρι το 1933 και απομείωσε τις μετοχικές αξίες κατά 89%. Την περίοδο Ιούλιος 2007 - Δεκέμβριος 2008 η κεφαλαιοποίηση των 15 μεγαλύτερων τραπεζικών κολοσσών σε Ευρώπη και ΗΠΑ βούλιαξε κατά 71% και από τα 1,73 τρισ. δολ. συρρικνώθηκε στα 500 δισ. δολ. και φυσικά έπεται συνέχεια. -Και στις δύο κρίσεις υπήρχαν περίοδοι χρηματιστηριακών αλκυονίδων. Μεταξύ Μαρτίου και Αυγούστου 1933 οι μετοχές παρουσίασαν αύξηση της τάξεως του 71,3%, ενώ μεταξύ Μαρτίου - Σεπτεμβρίου 2009 οι μετοχές κατέγραψαν άνοδο της τάξεως του 51%.-Κοινό χαρακτηριστικό και των δύο κρίσεων ο υπερβολικά μεγάλος όγκος των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Στην κρίση του 1929 τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια στις ΗΠΑ έφθασαν το ένα δισ. δολ., ποσό υπέρογκο για την εποχή του.-Φυσικό επακόλουθο και των δύο κρίσεων η συρρίκνωση του ΑΕΠ. Το ΑΕΠ των ΗΠΑ το 1929 ήταν 104 δισ. δολ. και το 1932 είχε συρρικνωθεί στα 59 δισ. δολ., μείωση κατά 43,3%.-Και των δύο κρίσεων είχαν προηγηθεί μίνι κερδοσκοπικά επεισόδια, το 1925 το κερδοσκοπικό επεισόδιο στη Φλόριδα με τα γεωτεμάχια και την περίοδο 2003-2005 με την πτώση των μετοχικών αξιών.-Και στις δύο κρίσεις οι ΗΠΑ χρησιμοποίησαν την ίδια συνταγή για την αποφυγή του αποπληθωρισμού, την υποτίμηση του αμερικανικού δολαρίου.-Και στις δύο κρίσεις η πρακτική της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ για την αύξηση της ρευστότητας και την αποφυγή του πιστωτικού κινδύνου ήταν αφενός η μείωση των επιτοκίων και αφετέρου η αγορά ομολόγων από τις τράπεζες και τις επιχειρήσεις.-Και στις δύο κρίσεις χρησιμοποιήθηκαν σύγχρονα για την εποχή τους μέσα στήριξης της κερδοσκοπικής ζήτησης. Το 1929 η αγορά μετοχών με περιθώριο και χρήση δανεικών (margin), η ασύδοτη χρηματοδότηση αγοράς μετοχών από τις τράπεζες, οι εταιρείες επενδύσεων, οι εταιρείες holding και το split μετοχών. To 2008 η ασύδοτη χρηματοδότηση αγοράς κατοικιών, οι τιτλοποιήσεις και τα κάθε είδους δομημένα ομόλογα.-Κοινό σημείο και των δύο κρίσεων οι κουτοπονηριές των θυτών - μεγαλοστελεχών οι οποίοι για να αποφύγουν τις όποιες κυρώσεις μεταβίβαζαν περιουσιακά στοιχεία στις συζύγους τους αποδεικνύοντας το πόσο ασήμαντοι πραγματικά ήταν παρά τους βαρύγδουπους τίτλους και τα αξιώματα που κουβαλούσαν μέχρι και την κρίση.-Στην Ελλάδα οι επιπτώσεις τόσο το 1929 όσο και το 2008 ήταν ίδιες, πτώση των μετοχικών αξιών, μείωση της εταιρικής κερδοφορίας, μείωση των εξαγωγών, μείωση της ζήτησης, αύξηση της ανεργίας.Οι διαφορές των δύο κρίσεων :-To 1928 η κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ κράτησε διφορούμενη στάση, αφού ενώ είχε πυροδοτήσει με τη μείωση των επιτοκίων και την παροχή ρευστότητας την φούσκα των μετοχικών αξιών, με την έναρξη της κρίσης άρχισε να αυξάνει τα επιτόκια οδηγώντας την οικονομία σε πλήρη ασφυξία. Το 2008 η στάση της κεντρικής τράπεζας ήταν απόλυτα ενεργητική. Από τη στιγμή που διαπιστώθηκε το πρόβλημα, άρχισε να μειώνει τα επιτόκια οδηγώντας σε μηδενικά επίπεδα πράγμα πρωτόγνωρο για την επιτοκιακή ιστορία των ΗΠΑ. Επίσης ενίσχυσε τη ρευστότητα με τρόπους που θα χαρακτηρίζαμε ρηξικέλευθους, αγοράζοντας ομόλογα και ανασφάλιστους επιχειρηματικούς τίτλους.-Το σπάσιμο της φούσκας του 1928 προήλθε από το τυχαίο γεγονός της απόσυρσης των βρετανικών κεφαλαίων εξαιτίας ενός σκανδάλου στη Βρετανία, ενώ το σπάσιμο της φούσκας του 2008 από τη δυσχέρεια αποπληρωμής των δανείων χαμηλής φερεγγυότητας.-Το 1928 ως απότοκος της μεγάλης ύφεσης καταγράφηκε αύξηση των φόρων στα εισαγόμενα από όλα σχεδόν τα κράτη και στη θεοποίηση του προστατευτισμού ως λύση για την ανάπτυξη. Το 2008 ο πρόεδρος των ΗΠΑ κ. Ομπάμα, μόλις τόλμησε να μιλήσει για κατασκευή των δημοσίων έργων από αμερικανικές κατασκευαστικές και με οικοδομικά προϊόντα από αμερικανικές εταιρείες, δέχθηκε ομαδικά πυρά και αμέσως υπαναχώρησε.-Και στις δύο κρίσεις τα κράτη ήταν ανέτοιμα να αντιμετωπίσουν τέτοιας μορφής γεγονότα με τη διαφορά ότι το 1928 δεν υπήρχε η απαραίτητη νομοθεσία που να διαχωρίζει τις δραστηριότητες των τραπεζών, ενώ το 2008 η τεχνολογία ξεπέρασε τη νομοθεσία ακυρώνοντάς την στην ουσία χωρίς να γίνει αντιληπτό από τις εποπτικές αρχές. Επίσης η κοινωνική πρόνοια ήταν ανύπαρκτη το 1928 και ιδιαιτέρα αυξημένη το 2008.-Στην κρίση του 2008 η ενεργοποίηση της δημοσιονομικής πολιτικής ως μοχλός αντιμετώπισης της κρίσης ενεργοποιήθηκε έμμεσα με πακέτα στήριξης της πραγματικής οικονομίας αξίας αρκετών δισεκατομμυρίων δολαρίων. Το 1929 υπήρχε μεγάλη καθυστέρηση έως ότου ο πρόεδρος Ρούσβελτ το 1933 προχώρησε στην πασίγνωστη πολιτική στήριξης της πραγματικής οικονομίας, ενώ ο προκάτοχός του Χουβέρ προχώρησε μόνο σε φορολογικές μειώσεις.-Το 1929 τα επιτόκια δανεισμού που στήριζαν την κερδοσκοπία στις ΗΠΑ βρίσκονταν στα επίπεδα του 10% - 15%, ενώ το 2008 καταγράφονταν στα επίπεδα της τάξεως του 4% - 6%.-Το 1929 η πολιτική Ρεπουμπλικάνων και Δημοκρατικών στις ΗΠΑ ήταν υπέρ του ισοσκελισμένου προϋπολογισμού παρά τα μεγάλα προβλήματα που είχε δημιουργήσει η ύφεση στην πραγματική οικονομία, ενώ αντίθετα το 2008 η πλειοδοσία μέτρων δημοσιονομικής εκτροπής οδηγούσε σε διόγκωση των ελλειμμάτων.-Το ισοζύγιο εξωτερικών πληρωμών των ΗΠΑ το 1929 ήταν πλεονασματικό, ενώ αντίθετα το 2008 ήταν ελλειμματικό.-Μετά τη μεγάλη κρίση του 1929 χρειάσθηκαν πέντε χρόνια για να επιστρέψει η παγκόσμια οικονομία στην ανάπτυξη και 25 χρόνια στους επενδυτές για να πάρουν τα χρήματά τους πίσω από το χρηματιστήριο. Το 2008 οι εκτιμήσεις του ΔΝΤ θέλουν επιστροφή στην ανάπτυξη μετά από μία διετία, ενώ χρηματιστηριακή ανάκαμψη μετά από μία πενταετία.-Της κρίσης του 1929 είχε προηγηθεί μίνι κερδοσκοπικό επεισόδιο, προάγγελος του μεγάλου γεγονότος ήταν το 1925 με το κερδοσκοπικό επεισόδιο στη Φλόριδα και τη φούσκα με τα γεωτεμάχια, ενώ το 2008 δεν υπήρχε κάτι ανάλογο που να έδινε το στίγμα της ολικής απαξίωσης περιουσιακών στοιχείων.-Και στις δύο κρίσεις παρατηρήθηκε αύξηση της τιμής του χρυσού με τη διαφορά ότι η αύξηση που καταγράφηκε στην κρίση του 1929 ήταν τεχνικά διαμορφωμένη. Τότε είχαν διαπιστώσει ότι όταν αυξανόταν η τιμή του χρυσού αυξάνονταν και οι υπόλοιπες τιμές και ειδικά οι τιμές των αγροτικών προϊόντων. Ετσι αφού απαίτησαν να παραδοθεί όλος ο χρυσός που κατείχαν ιδιώτες με τεχνητό τρόπο, όριζαν υψηλότερες τιμές για τις νέες ποσότητες που εξορύσσονταν. Το δολάριο υποτιμήθηκε, οι τιμές αντί να ανέβουν έπεσαν και το όλο εγχείρημα πήρε τέλος.Στην κρίση του 2009 ο χρυσός ξεπέρασε τα 1.000 δολ. στα μέσα Μαρτίου 2008, τα 1.164 δολ. στα τέλη Νοεμβρίου 2009 και τα 1.200 δολ. στις αρχές Ιουνίου 2010 κάνοντας ρεκόρ όλων των εποχών εξαιτίας της πτώσης του δολαρίου, της απουσίας διάθεσης ανάληψης ρίσκου αλλά και ως ασπίδα επικείμενων πληθωριστικών πιέσεων από τα ελλείμματα και την υψηλή ρευστότητα.

Ο κ. Σαράντος Λέκκας είναι οικονομολόγος.

(ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΚΕΡΔΟΣ ΣΤΙΣ 13/6/2010).